سؤال كننده : علي علوي ، عاشق اهل بيت و فدايي اهل بيت

توضيح سؤال :

يكي از احاديثي كه به حدّ تواتر از شيعه و سنّي روايت شده و از مهم ترين دلايل اثبات ولايت امير المومنين عليه السلام به شمار مي آيد ، حديث يوم الدار است . رسول گرامي اسلام صلي الله عليه وآله وسلم ، خويشان و نزديكان خود از فرزندان عبد المطلب را كه در آن روز حدوداً چهل نفر بودند ، در خانه خود جمع و رسالت خود را به همراه خلافت امير المؤمنين عليه السلام به آن ها اعلام كرد .

برخي از مخالفين ؛ از جمله ابن تيميه حرّاني اشكال كرده اند كه اين روايت ، جعلي و موضوع است ؛ زيرا فرزندان عبد المطلب در آن روز به چهل نفر نمي رسيد ؛ بلكه از ۱۷ نفر تجاوز نمي كرد .

شما چه جوابي از اين شبهه داريد ؟

پاسخ اجمالي :

۱. اساسي ترين پاسخ اين است كه اگر چه رواياتي در اثبات چهل نفر بودن وجود دارد اما تعداد افراد حاضر در خانه حضرت هيچ دخالتي در اصل موضوع ندارد .

۲ . ابن تيميه مي گويد : « اين روايت از روايات كذب بوده و لذا در هيچ كتاب معتبر روائي نيامده».

أن بني عبد المطلب لم يبلغوا أربعين رجلا حين نزلت هذه الآية ... هذا الحديث كذب عند أهل المعرفة بالحديث ... ولهذا لم يروه أحد منهم في الكتب التي يرجع إليها في المنقولات.

منهاج السنة ، ابن تيميه ، ج ۷ ، ص ۳۰۲ .

۳ . با ذكر بعضي از منابع روائي معتبر اهل سنّت همچون :« مسند احمد حنبل» كه حديث انذار را نقل كرده اند ، عدم صحت ادعاي ابن تيميه ثابت مي گردد .

... ففعلت ما أمرني به، ثمّ دعوتهم له و هم يومئذ أربعون رجلاً يزيدون رجلاً أو ينقصونه، فيهم أعمامه أبو طالب وحمزة والعباس وأبو لهب ...

تاريخ الطبري ، ج ۲ ، ص ۶۲ و الكامل في التاريخ ، ج ۱ ، ص ۴۸۷ .

۵ . تصحيح سند روايت يوم الدار .

الف : ابن جرير طبري طبق نقل متقي هندي در كنز العمال ، ج ۱۳ ، ص ۱۲۸ ، رقم ۳۶۴۰۸ .

ب : هيثمي در مجمع الزوائد ، ج۸ ص ۳۰۲ .

پاسخ تفصيلي :

اصل اين شبهه از ابن تيميه مطرح گرديده است ، او در كتاب خود براي ردّ حديث يوم الدار كه به حدّ تواتر رسيده است مي گويد :

أن بني عبد المطلب لم يبلغوا أربعين رجلا حين نزلت هذه الآية

فرزندان عبد المطلب به هنگام نزول اين آيه ( انذر عشيرتك الاقربين ) هرگز به چهل نفر نرسيدند ( پس اين كه مي گويند رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلّم چهل نفر از عبدالمطلب را در خانه خود جمع كرد دروغ است پس اصل حديث يوم الانذار دروغ است )

منهاج السنة ، ابن تيميه ، ج ۷ ، ص ۳۰۲ .

اساسي ترين پاسخ :

پاسخ اساسي به اين شبهه ابن تيميه كه تعداد فرزندان عبدالمطلب چهل نفر نبودند اين است كه :

اگر چه رواياتي صحيح و معتبر در متون اهل سنّت مبني بر چهل نفر بودن آنها وجود دارد كه در ذيل خواهد آمد و نيز در بعضي از روايات به حدود چهل نفر و يا سي نفر اشاره شده است كه در حقيقت اين ها همه مي رساند كه تعداد افراد در اصل موضوع هيچ نقشي ندارد و اهميّت مطلب در تعداد افراد حاضر در مجلس نيست ؛ بلكه نكته اساسي در اصل وقوع اين ماجرا در خانه حضرت با حضور جمع كثيري از فرزندان عبدالمطلب و معرفي حضرت علي عليه السلام به عنوان خليفه و وزير و جانشين خود مي باشد ؛ حال خواه تعداد چهل نفر باشد يا سي نفر و يا كمتر و يا بيشتر !

امّا «ابن تيميه » در حقيقت تلاش نموده است تا نوري را كه خداوند سبحان بر افروخته را خاموش نمايد ؛ غافل از اين كه خود فرموده است :

يُريدُونَ لِيطفِئوُا نُورَ اللهِ بِاَفواهِهِم وَاللهُ مُتِمُّ نُورِهِ وَلَوْ كَرِهَ الْكاَفِروُنَ . الصفّ / ۸ .

از اين رو ، گاهي با ايجاد شبهه در سند و گاهي در دلالت و متن در صدد بر آمده تا اصل وقوع يكي از مسلّم ترين مطالب تاريخي كه پس از نزول آيه شريفه « وَ اَنْذِرْ عَشيرَتِكَ الْاَقْرَبينَ » ( شعراء/ ۲۱۴۴) اتفاق افتاد را انكار نمايد ؛ لذا در كتاب خود پيرامون اين حديث متواتر و قطعي الصدور نزد شيعه و سنّي مي گويد :

هذا الحديث كذب عند أهل المعرفة بالحديث ، فما من عالم يعرف الحديث إلا وهو يعلم أنه كذب موضوع ،ولهذا لم يروه أحد منهم في الكتب التي يرجع إليها في المنقولات ، لأن أدني من له معرفة بالحديث يعلم أن هذا كذب ...

اين حديث نزد اهل معرفت به احاديث ، كذب محسوب مي گردد و كسي نيست كه اطّلاع و آگاهي به علم حديث داشته باشد ؛ مگر اين كه به كذب و دروغ بودن اين حديث علم و يقين پيدا كند ؛ از اين رو هيچ يك از آن هااين روايت را در منابع روائي نقل نكرده است ... .

منهاج السنة ، ابن تيميه ، ج ۷ ، ص ۳۰۲ .

منابعي كه حديث دار را نقل كرده اند :

همين جا لازم است اشاره كنيم كه اين روايت را احمد بن حنبل در مسند خويش جلد ۱ صفحه ۱۱۱ آورده و هيثمي بعد از نقل اين روايت مي گويد :

رواه أحمد ، ورجاله ثقات .

مجمع الزوائد ، هيثمي ، ج ۸ ، ص ۳۰۲ .

و نسائي در خصائص ، ص ۱۳۳ ، حديث ۶۶ اين روايت را آورده است .

همچنين بزّار ، طبراني در الاوسط آن را به اختصار و ابن إسحاق ، طبري ، طحاوي ، ابن أبي حاتم ، ابن مردويه ، أبي نعيم ، ضياء المقدسي و بسياري ديگر اين روايت را با سند صحيح ذكر كرده اند .

آيا فرزندان عبد المطلب به چهل نفر نمي رسيدند ؟

رسول خدا صلي الله عليه وآله وسلم در اولين روزهاي علني كردن بعثت خويش حدود چهل نفر( اگرچه در بعضي از نصوص سي نفر و يا مقداري كمتر و بيشتر گفته اند ) از فرزندان عبد المطلب را فرا خواند و با آشكار نمودن دعوت خويش شخصي را به عنوان برادر و وزير و وصي خود تعيين نمود تا به عنوان خليفه وجانش خود معرفي نمايد ؛ امّا هر بار كه حضرت اين اعلام همكاري را بيان نمودند هيچ كس جز علي بن ابي طالب عليهما السلام اين دعوت را اجابت نكرد .

ابن تيميه ، با مطرح كردن اين شبهه كه تعداد فرزندان عبد المطلب در آن روز به چهل نفر نمي رسيدند ، خواسته است كه اصل روايت را از اين طريق زير سؤال ببرد .

حال در اين جا به برخي از اسناد و متون تاريخي اهل سنّت كه هم بر اصل وقوع اين واقعه و هم بر چهل نفر بودن افراد شركت كننده در اين مجلس دلالت دارد ، اشاره مي كنيم .

اصل روايت :

طبري در تاريخ خود به نقل از امير المؤمنين عليه السلام مي نويسد :

عن علي بن أبي طالب قال: «لمّا نزلت هذه الآية علي رسول اللّه (ص): (وأنذر عشيرتك الأقربين) دعاني رسول اللّه (ص) فقال: يا علي، إنّ اللّه أمرني أن أنذر عشيرتي الأقربين...

اجمع لي بني عبد المطلب حتّي أكلّمهم وأبلّغهم ما أمرت به.

ففعلت ما أمرني به، ثمّ دعوتهم له و هم يومئذ أربعون رجلاً يزيدون رجلاً أو ينقصونه، فيهم أعمامه أبو طالب وحمزة والعباس وأبو لهب ...

چون اين آيه شريفه نازل گرديد كه « و انذر عشيرتك الاقربين » ( اي رسول ما ! نزديكان و اقوام خود را انذار نما ) رسول خدا صلي الله عليه وآله وسلم مرا فرا خواند و فرمود : يا علي ! خداوند به من امر فرموده است تا نزديكان و اقوام خود را انذار نموده ( به دين اسلام دعوت نمايم ) ...

برو و فرزندان عبد المطلب را برايم دعوت نما تا با آنها صحبت نموده و ماموريت خود را به آنان ابلاغ نمايم .

من نيز آنچه را كه رسول خدا صلي الله عليه وآله وسلم امر فرموده بود را انجام داده و آنان را براي حضرت دعوت نمودم و در آن روز تعداد آنان چهل نفر مقداري كمتر و يا زيادتر بودند كه در بين آنان عمو هاي رسول خدا صلي الله عليه وآله وسلم ابوطالب و حمزه و عباس و ابو لهب نيز بودند ...

تاريخ الطبري ، ج ۲ ، ص ۶۲ و الكامل في التاريخ ، ج ۱ ، ص ۴۸۷ و البداية والنهاية ، ج ۳ ، ص ۵۳ و تفسير ابن كثير ، ج ۳ ص۳۶۳ ، و تاريخ مدينة دمشق ، ابن عساكر ، ج۴۲ ، ص ۴۸ و الكشف والبيان المعروف بتفسير الثعلبي ، ج ۷ ص ۱۸۲ و شواهد التنزيل ، ج۱ ص ۵۸۰ و۴۲۰ و۴۲۱ و۴۸۶ و كنز العمال ، ج ۱۳ ص ۱۳۱ رقم ۳۶۴۱۹ ، المعجم الأوسط ، طبراني ، ج ۲ ، ص ۲۷۶ ، شواهد التنزيل ، حسكاني ، ج۱ ، ص ۴۸۶ و ۵۴۳، ۷ و الدر المنثور ، سيوطي ، ج۵ ، ص ۹۷ ، كنز العمال ، متقي هندي ، ج ۱۳ ، ص ۱۲۸ رقم ۳۶۴۰۸ .

تصحيح سند روايت :

جمعي از بزرگان علماي اهل سنت كه در ذيل اسامي آنها مي آيد ، سند روايت يوم الدار را تصحيح نموده اند :

۱ . ابن جرير الطبري طبق نقل متقي هندي در كنز العمال: ج ۱۳ ، ص ۱۲۸ ، رقم ۳۶۴۰۸ .

۲ . هيثمي در مجمع الزوائد ، ج۸ ، ص ۳۰۲ .

۳ . أبو جعفرإسكافي : شرح نهج البلاغه ابن أبي الحديد ، ج۱۳ ، ص ۲۴۳ .

۴ . حاكم نيشابوري در مستدرك الصحيحين ، ج ۳ ، ص ۱۳۲ .

۵ . ذهبي در تلخيص المستدرك ، در حديثي طولاني .

۶ . شهاب خفاجي در شرحش بر كتاب الشفاء از قاضي عياض .

۷ . نسيم الرياض ، ج ۳ ، ص ۳۵ .

۸ . نقل اين روايت (يوم الدار) در كتاب « المختاره» از ضياء مقدسي كه او خود را ملزم مي دانسته كه در كتابش روايتي را نقل نكند ؛ مگر آن كه از حيث سند صحيح و معتبر باشد گواه ديگري بر صحت و غير قابل خدشه بودن سند اين روايت مي باشد . كما اين كه بر اين مطلب گروهي شهادت داده اند از جمله : عبدالله بن صديق مغربي در كتاب رد اعتبار الجامع الصغير ، ص ۴۲ .

موفق باشيد

گروه پاسخ به شبهات

مؤسسه تحقيقاتي حضرت ولي عصر (عج)