درباره ما

آیا «لیلة المبیت» برای امیرمؤمنان (علیه السلام‌) فضیلت است؟
کد سؤال: ۱۰۴۰۱امامت و ائمه (علیهم السلام) »امامت خاصه »امام علی (ع) »فضائل امام علی (ع)
تعداد بازدید: ۱۳۰۱
آیا «لیلة المبیت» برای امیرمؤمنان (علیه السلام‌) فضیلت است؟

لينک دانلود مقاله در قالب PDF

آيا «ليلة المبيت» براي اميرمؤمنان عليه السلام فضيلت است؟

سؤال:

پاسخ اجمالي:

پاسخ تفصيلي

مقدمه : خوابيدن حضرت علي عليه السلام در جاي پيامبر اجماعي است

پاسخ اول: اصل خوابيدن حضرت علي عليه السلام، اطاعت از خداي متعال بود

روايات شيعه : حضرت علي عليه السلام از دستور خدا اطاعت كرد

طحاوي : حضرت علي عليه السلام از دستور پيامبر (ص) اطاعت كرد!

صحابه و امتناع از دستور رسول خدا (ص) با وجود علم به عدم خطر !

پاسخ دوم: ليله المبيت مصداق شراء نفس است، خواه با علم يا بدون علم

بذل جان و كل دنيا در مقابل طلب دين

اميرالمومنين عليه السلام اولين جان نثار رسول خدا صلي الله عليه وآله

بدن متورم اميرالمومنين عليه السلام

هجوم به اميرالمومنين با سنگ و چوب

پاسخ سوم : احتمال شهادت از سوي اميرالمومنين عليه السلام

قرائن مرتبط به عدم علم فعلي حضرت علي عليه السلام به زنده ماندن :

قرينه اول :آماده شدن امير المومنين براي شهادت و ابطال نظريه علم به حفظ و مصونيت

قرينه دوم: حفظ جان پيامبر صلي الله عليه وآله با استفاده از جان خود

قرينه سوم: مسرور شدن و رضايت حضرت علي عليه السلام از فداي رسول خدا صلي الله عليه وآله شدن

قرينه چهارم: خوابيدن اميرالمومنين عليه السلام به جاي رسول خدا صلي الله عليه وآله و احتمال شهادت ايشان توسط آن حضرت

قرينه پنجم : قرارگرفتن در بستر و باور به کشته شدن

علم فعلي نداشتن به يك ماجرا، منافات با علم غيب ائمه عليهم السلام ندارد.

علم پيدا کردن امام به وقايع در صورت اراده ي دانستن

رواياتي كه علم حضرت علي عليه السلام به مصونيت را ثابت مي‌كند و نقد آنها

ثعلبي و روايت علم داشتن اميرالمومنين عليه السلام به عدم شهادت

پاسخ : کلام متناقض ثعلبي در مورد علم اميرالمومنين به مصونيت:

اثبات فضيلت در صورت پذيرش روايت ثعلبي

مقايسه خوابيدن امير المومنين در بستر پيامبر با همراهي ابابکر در غار با پيامبر

علم به عدم شهادت بزرگ ترين فضيلت

سؤال:

حضرت علي(ع) وقتي بجاي پيامبر(ص) در بستر خوابيدند، آيا ايشان مي دانست که شهيد ميشود يا خير؟ اگر مي دانستند، ديگر چه فضيلتي براي حضرت داشت؟ يا ايشان نميدانستند که شهيد ميشوند؟

لطفاً با اسنادي از کتب اهل تسنن پاسخ دهيد.

با تشکر

پاسخ اجمالي:

پاسخ هاي متقن و مستدلي براي اثبات فضيلت ليله المبيت اميرالمومنين وجود دارد که در زير به آن اشاره مي شود:

۱. طبق روايت هاي شيعه و سني اين عمل اميرالمومنين عليه السلام، اطاعت محض از خدا و رسول صلي الله عليه و آله بوده است، اين در حالي است که در موارد متعدد از صحابه، عدم اطاعت از رسول خدا ثبت شده است.

۲. اميرمومنان با عمق وجود و نيت خالص، جان خود را براي پيامبر صلي الله عليه و آله تقديم کرد و ملقب به اولين کسي شد در راه خدا جان خود را فدا کرده است و مفتخر به ذکر آيه اي در قرآن شد که شان نزولش ايشان بود؛ صد البته اين تاج افتخار چيزي نيست که تابع شهادت يا عدم شهادت يا علم و عدم علم باشد؛ اضافه بر اينکه دردناک ترين جراحات و شکنجه ها نيز به ايشان در اين ماجرا وارد شد.

۳. به فرض هم که اثبات اين فضيلت وابسته به عدم علم به شهادت باشد، قرائن متعدد نظير آماده شدن براي شهادت در منابع متعدد و کلام ايشان مبني بر سرور از شهادت به جاي رسول خدا و...به روشني ثابت مي کند که تنها منبع ذکر عِلم به مصونيت که روايت ثعلبي است، اشتباه بوده است و البته در منابع متعدد نيز به ضعف سند و محتوي اين روايت اشاره شده است و طبق اين مبنا نيز اين فضيلت بزرگ براي علي عليه السلام ثابت است.

پاسخ تفصيلي مقدمه : خوابيدن حضرت علي عليه السلام در جاي پيامبر اجماعي است

ابن ابي الحديد در اين زمينه مي‌نويسد:

قد ثبت بالتواتر حديث الفراش ، فلا فرق بينه وبين ما ذكر في نص الكتاب ، ولا يجحده الا مجنون أو غير مخالط لأهل الملة

ابن أبي الحديد، شرح نهج البلاغة، ج ۱۳، ص ۲۶۱ بتحقيق، محمد أبو الفضل إبراهيم دار احياء الكتب العربية، عيسى البابي الحلبي وشركاه، الطبعة الثانية( ۱۹۶۷ م - ۱۳۸۷ ه‍ )جميع الحقوق محفوظةمنشورات مكتبة آية الله العظمى المرعشي النجفي قم - إيران ۱۴۰۴ ه‍ ق

ابن ابي الحديد از ابو جعفر اسکافي نقل مي کند که خوابيدن اميرالمومنين عليه السلام در جاي پيامبر صلي الله عليه وآله به صورت متواتر ثابت شده است، فرقي بين اين واقعه و بين وقائعي که در قرآن ذکر شده است وجود ندارد، اين واقعه(قرار گرفتن علي عليه السلام در بستر) را در ميان مردم فقط ديوانه و بي عقل انکار مي کند.

اما در پاسخ به اينكه آيا خوابيدن حضرت علي در جاي پيامبر ( صلي الله عليه وآله) فضيلت است يا خير به پاسخ‌هاي ذيل مي‌پردازيم:

پاسخ اول: اصل خوابيدن حضرت علي عليه السلام، اطاعت از خداي متعال بود روايات شيعه : حضرت علي عليه السلام از دستور خدا اطاعت كرد

مرحوم شيخ طوسي رضوان الله عليه، در کتاب شريف امالي، از ابن عباس روايت نقل مي كند که پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله، به فرمان الهي در بستر نخوابيدند و به امر الهي، اميرالمؤمنين عليه السلام را مامور کردند در بستر ايشان بخوابد.

أَخْبَرَنَا جَمَاعَةٌ مِنْهُمْ الْحُسَينُ بْنُ عُبَيدِ اللَّهِ، وَ أَحْمَدُ بْنُ عُبْدُونٍ، وَ أَبُو طَالِبِ بْنُ غرور [عَزْوَرٍ]، وَ أَبُو الْحَسَنِ الصَّقَّالُ، وَ أَبُو عَلِي الْحَسَنُ بْنُ إِسْمَاعِيلَ بْنِ أُشْنَاسٍ، قَالُوا: حَدَّثَنَا أَبُو الْمُفَضَّلِ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُطَّلِبِ الشَّيبَانِي، قَالَ: حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ سُفْيانَ بْنِ الْعَبَّاسِ النَّحْوِي، قَالَ: حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ عُبَيدِ بْنِ نَاصِحٍ، قَالَ: حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عُمَرَ بْنِ وَاقِدٍ الْأَسْلَمِي قَاضِي الشَّرْقِيةِ، قَالَ: حَدَّثَنِي إِبْرَاهِيمُ بْنُ إِسْمَاعِيلَ بْنِ أَبِي حَبِيبَةَ، يعْنِي الْأَشْهَلِي، عَنْ دَاوُدَ بْنِ الْحُصَينِ، عَنْ أَبِي غَطَفَانَ، عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ، قَالَ:

اجْتَمَعَ الْمُشْرِكُونَ فِي دَارِ النَّدْوَةِ لِيتَشَاوَرُوا فِي أَمْرِ رَسُولِ اللَّهِ (صَلَّى اللَّهُ عَلَيهِ وَ آلِهِ)، فَأَتَى جَبْرَئِيلُ (عَلَيهِ السَّلَامُ) رَسُولَ اللَّهِ (صَلَّى اللَّهُ عَلَيهِ وَ آلِهِ) وَ أَخْبَرَهُ الْخَبَرَ، وَ أَمَرَهُ أَنْ لَا ينَامَ فِي مَضْجَعِهِ تِلْكَ اللَّيلَةَ، فَلَمَّا أَرَادَ رَسُولُ اللَّهِ (صَلَّى اللَّهُ عَلَيهِ وَ آلِهِ) الْمَبِيتَ أَمَرَ عَلِياً (عَلَيهِ السَّلَامُ) أَنْ يبِيتَ فِي مَضْجَعِهِ تِلْكَ اللَّيلَةَ، فَبَاتَ عَلِي (عَلَيهِ السَّلَامُ) وَ تَغَشَّى‏ بِبُرْدٍ أَخْضَرَ حَضْرَمِي كَانَ رَسُولُ اللَّهِ (صَلَّى اللَّهُ عَلَيهِ وَ آلِهِ) ينَامُ فِيهِ، وَ جَعَلَ السَّيفَ إِلَى جَنْبِهِ، فَلَمَّا اجْتَمَعَ أُولَئِكَ النَّفْرُ مِنْ قُرَيشٍ يطُوفُونَ وَ يرْصُدُونَهُ وَ يرِيدُونَ قَتْلَهُ، فَخَرَجَ رَسُولُ اللَّهِ (صَلَّى اللَّهُ عَلَيهِ وَ آلِهِ) وَ هُمْ جُلُوسٌ عَلَى‏ الْبَابِ، عَدَدُهُمْ خَمْسَةٌ وَ عِشْرُونَ رَجُلًا، فَأَخَذَ حَفْنَةً مِنَ الْبَطْحَاءِ ثُمَّ جَعَلَ يذُرُّهَا عَلَى رُءُوسِهِمْ هُوَ يقْرَأُ «يس وَ الْقُرْآنِ الْحَكِيمِ» حَتَّى بَلَغَ‏ «فَأَغْشَيناهُمْ فَهُمْ لا يبْصِرُونَ» فَقَالَ لَهُمْ قَائِلٌ: مَا تَنْظُرُونَ قَدْ وَ اللَّهِ خِبْتُمْ وَ خَسِرْتُمْ، وَ اللَّهِ لَقَدْ مَرَّ بِكُمْ وَ مَا مِنْكُمْ رَجُلٌ إِلَّا وَ قَدْ جَعَلَ عَلَى رَأْسِهِ تُرَاباً. فَقَالُوا: وَ اللَّهِ مَا أَبْصَرْنَاهُ. قَالَ: فَأَنْزَلَ اللَّهُ (عَزَّ وَ جَلَّ) «وَ إِذْ يمْكُرُ بِكَ الَّذِينَ كَفَرُوا لِيثْبِتُوكَ أَوْ يقْتُلُوكَ أَوْ يخْرِجُوكَ وَ يمْكُرُونَ وَ يمْكُرُ اللَّهُ وَ اللَّهُ خَيرُ الْماكِرِينَ».

طوسى، محمد بن الحسن، الأمالي (للطوسي)، ص ۴۴۵ ، قم، چاپ: اول، ۱۴۱۴ق.

مشرکين در دارالندوه اجتماع کردند تا در مورد سرنوشت و وضعيت پيامبر صلي الله عليه و آله با هم رايزني کنند؛ جبرئيل بر پيامبر صلي الله عليه و آله نازل شد و خبر را به پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله رساند و ايشان را امر کرد که در آن شب در بسترش نخوابد؛ وقتي رسول اكرم صلي الله عليه و آله تصميم گرفت براي استراحت به بستر خود رود، به اميرالمومنين (عليه السلام) امر کردند که در آن شب در بسترش بخوابد؛ اميرالمومنين(عليه السلام) در بستر پيامبر صلي الله عليه و آله خوابيد و لحاف سبزي که پيامبر (صلي الله عليه و آله) وقت خواب بر خود مي انداختند را بر خود انداخت و شمشيرش را در کنار خود قرار داد؛ در شرائطي که افراد جمع شده قريش در اطراف خانه رفت و آمد مي کردند و امور را رصد مي کردند و قصد کشتن پيامبر صلي الله عليه و آله را داشتند، پيامبر از منزل خارج شدند، در حاليكه آنها در کنار در منتظر بودند و نشسته بودند و تعداد آنها حدود ۲۵ نفر بود، سپس پيامبر دو مشت از خاک پرکرد و بر سر آنها ريخت در حالي که مي فرمود: «يس وَ الْقُرْآنِ الْحَكِيمِ » تا اينکه به اين آيه رسيد «فَأَغْشَيناهُمْ فَهُمْ لا يبْصِرُونَ» و سپس خطاب به آنها فرمود: چيزي نمي بينيد، حقيقتا خدا شما را خسارت ديده و زيانکار قرار داد، قسم به خدا، بر شما مردي گذر کرد و هيچ کسي از شما نبود، مگر اينکه بر سرش خاک نشست؛ سپس گفتند: به خدا قسم ما او را نديديم وخدا اين آيه را نازل کرد: «وَ إِذْ يمْكُرُ بِكَ الَّذِينَ كَفَرُوا لِيثْبِتُوكَ أَوْ يقْتُلُوكَ أَوْ يخْرِجُوكَ وَ يمْكُرُونَ وَ يمْكُرُ اللَّهُ وَ اللَّهُ خَيرُ الْماكِرِينَ».

طحاوي : حضرت علي عليه السلام از دستور پيامبر (ص) اطاعت كرد!

طحاوي عالم مشهور اهل سنت، خوابيدن اميرالمومنين عليه السلام در بستر رسول خدا صلي الله عليه وآله را به عنوان عمل مورد پسند و رضايت رسول خدا صلي الله عليه و آله معرفي مي کند.

فعقلنا لما في هذا الحديث أن لبوس علي رضي الله عنه قميص النبي صلى الله عليه وسلم ونومه في مكانه كانا بفعل رسول الله صلى الله عليه وسلم ذلك به

أبو جعفر أحمد بن محمد بن سلامة الطحاوي الوفاة: ۳۲۱هـ ، شرح مشكل الآثار ، ج ۱۰، ص ۲۷۳ دار النشر : مؤسسة الرسالة - لبنان/ بيروت - ۱۴۰۸هـ - ۱۹۸۷م ، الطبعة : الأولى ، تحقيق : شعيب الأرنؤوط.

وقتي که در اين احاديث نظرکرديم، پوشيدن لباس پيامبر (صلي الله عليه و آله) توسط علي(امير المومنين عليه السلام) و خوابيدن در جاي آن حضرت، به دستور پيامبر صلي الله عليه وآله بوده است.

در اين روايت ها به صراحت به مواردي مانند، فرمان الهي به پيامبر صلي الله عليه و آله در مورد نخوابيدن در بستر و دستور به امير المومنين عليه السلام به قرار گرفتن در بستر پيامبر صلي الله عليه و آله و خطر بزرگي که اميرالمومنين عليه السلام را تهديد مي‌کرده و اطاعت اميرالمؤمنين عليه السلام از فرمان الهي تصريح شده است و صرف نظر از علم داشتن و نداشتن ايشان، اين کار اطاعت محض از فرمان الهي بوده است که خود از بزرگ ترين فضائل مي باشد.

و خداوند در قرآن مي فرمايد:

ومن يطع الله ورسوله فقد فاز فوزا عظيما.

احزاب، آيه(۷۱)

و هر کس که خدا و رسولش را اطاعت کند، حقيقتا رستگار شده است.

صحابه و امتناع از دستور رسول خدا (ص) با وجود علم به عدم خطر !

در مواردي مشابه رسول اکرم صلي الله عليه و آله از صحابه درخواست انجام عملي را کرده اند که در ظاهر عمل خطرناکي بوده است و از طرفي رسول اکرم صلي الله عليه و آله وعده حفظ و مصونيت داده اند ولي صحابه به وعده رسول اکرم صلي الله عليه و آله اعتماد نکرده اند و از فرمان ايشان اطاعت نکرده اند.

[در روايت صحيحي] حذيفه نقل مي کند در جريان جنگ خندق، رسول خدا صلي الله عليه و آله دو مرتبه از صحابه تقاضا فرمودند که شخصي به ميان دشمن برود و از آنها اطلاعاتي بياورد ولي کسي قبول نکرد.

فقال حُذَيْفَةُ يا بن أخي والله لقد رَأَيْتُنَا مع رسول اللَّهِ صلى الله عليه وسلم بِالْخَنْدَقِ وَصَلَّى رسول اللَّهِ صلى الله عليه وسلم مِنَ اللَّيْلِ هَوِيًّا ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَيْنَا فقال من رَجُلٌ يَقُومُ فَيَنْظُرَ لنا ما فَعَلَ الْقَوْمُ يَشْتَرِطُ له رسول اللَّهِ صلى الله عليه وسلم إنه يَرْجِعُ أَدْخَلَهُ الله الْجَنَّةَ فما قام رَجُلٌ ثُمَّ صلى رسول اللَّهِ صلى الله عليه وسلم هَوِيًّا مِنَ اللَّيْلِ ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَيْنَا فقال من رَجُلٌ يَقُومُ فَيَنْظُرَ لنا ما فَعَلَ الْقَوْمُ ثُمَّ يَرْجِعُ يَشْرِطُ له رسول اللَّهِ صلى الله عليه وسلم الرَّجْعَةَ أَسْأَلُ اللَّهَ أَنْ يَكُونَ رفيقي في الْجَنَّةِ فما قام رَجُلٌ مِنَ الْقَوْمِ مع شِدَّةِ الْخَوْفِ وَشِدَّةِ الْجُوعِ وَشِدَّةِ الْبَرْدِ فلما لم يَقُمْ أَحَدٌ دعاني رسول اللَّهِ صلى الله عليه وسلم فلم يَكُنْ لي بُدٌّ مِنَ الْقِيَامِ حين دعاني فقال يا حُذَيْفَةُ فَاذْهَبْ فَادْخُلْ في الْقَوْمِ فَانْظُرْ ما يَفْعَلُونَ

مسند أحمد بن حنبل ج ۵ ص ۳۹۲ مسند الإمام أحمد بن حنبل ، اسم المؤلف: أحمد بن حنبل أبو عبدالله الشيباني الوفاة: ۲۴۱ ، دار النشر : مؤسسة قرطبة - مصر

حذيفه گفت اي پسر برادر، در جنگ خندق با رسول خدا صلي الله عليه و آله بوديم، رسول خدا نماز خواندند در حاليکه پاسي از شب گذشته بود، ايشان رو به ما فرمود و گفت کدام از شما حاضر است براي ما نگاه کند(يعني به ميان دشمن رفتن و خبر آوردن)که دشمن چه مي کند؟ هيچ کس حاضر نشد، پيامبر صلي الله عليه و آله براي او تضمين کرد که سالم برگردد و خدا او را وارد بهشت کند ولي هيچ کس بلند نشد؛ سپس رسول خدا به نماز ايستاد در حاليکه مقداري از شب گذشته بود سپس رو به ما فرمود آيا کسي هست که براي ما خبري بياورد و من تضمين مي کنم که برگردد و در بهشت همنشين من باشد، باز هم از شدت سردي و گرسنگي و ترس کسي حاضر نشد، در اين هنگام، رسول خدا صلي الله عليه و (آله) من را فرا خواند، ديگر چاره اي نبود جز اينکه بلند شوم، پيامبر به من فرمود برو و در بين آنها برو و ببين چه مي کنند؟

اين روايت معتبر به صراحت بيان مي کند که رسول خدا صلي الله عليه و آله چند بار از صحابه در خواست انجام عملي را کردند و علي رغم تضمين از سوي ايشان، کسي راضي نشد اين کار را انجام دهد و از دستور ايشان اطاعت کند.

روايت فوق به خوبي بازگو مي کند صرف تضمين و اطمينان به عدم ضرر، سبب نمي شود کسي كاري را انجام دهد و از دستور اطاعت کند بلکه فرمانبرداري، ايمان و اعتقادي ويژه مي طلبد، نظير آنچه اميرالمومنين در ليلة المبيت از خود نشان دادند.

پاسخ دوم: ليله المبيت مصداق شراء نفس است، خواه با علم يا بدون علم

يكي از آياتي كه به گفته علماي شيعه و سني در مورد حضرت علي عليه السلام و در خصوص ماجراي ليلة المبيت نازل شده است ، آيه «وَمِنَ النَّاسِ مَن يشْرِى نَفْسَهُ ابْتِغَاء مَرْضَاتِ اللَّهِ» است.

اين آيه ثابت مي‌كند مصداق اين آيه ، كسي است كه جان خود را در معرض فروش قرار داده است (چه به شهادت برسد چه نرسد ، چه علم به شهادت داشته باشد چه نداشته باشد) ؛ وقتي در ماجراي فروش حضرت يوسف عليه السلام ، پيرزن مصري، كلاف به دست به بازار آمد، مي‌دانست كه نمي‌تواند يوسف را بخرد ،‌ ولي با اين حال، خود را به عنوان خريدار معرفي كرد! حال چه مانعي دارد كه شخصي بداند در مساله‌اي يا ماجرايي ، كالاي جان او به فروش نخواهد رفت، ولي با نيتي صادق جان خود را در معرض فروش بگذارد؟!

بذل جان و كل دنيا در مقابل طلب دين

فخر رازي از علماي بزرگ اهل تسنن اين آيه مصداق بذل تمامي دنيا و جان در مقابل طلب دين، مي داند:

اعلم أنه تعالى لما وصف في الآية المتقدمة حال من يبذل دينه لطلب الدنيا ذكر في هذه الآية حال من يبذل دنياه ونفسه وماله لطلب الدين فقال : «وَمِنَ النَّاسِ مَن يشْرِى نَفْسَهُ ابْتِغَاء مَرْضَاتِ اللَّهِ»

فخر الدين محمد بن عمر التميمي الرازي الشافعي الوفاة: ۶۰۴ ، التفسير الكبير أو مفاتيح الغيب ، ج ۵ ص ۰۱۷۳ دار النشر : دار الكتب العلمية - بيروت - ۱۴۲۱هـ - ۲۰۰۰م ، الطبعة : الأولى

بدان که در آيه قبل درباره افرادي که دين خود را مي دهند تا دنيا را بدست آورند، صحبت شد و اين آيه در مورد کساني است که دنياي خود را فدا مي کنند تا دين را طلب کنند و به دست آورند.

اميرالمومنين عليه السلام اولين جان نثار رسول خدا صلي الله عليه وآله

حاکم نيشابوري از ديگر علماي اهل سنت، در روايتي به نقل از امام سجاد عليه السلام، اميرالمومنين عليه السلام را اولين جان نثار براي رسول خدا صلي الله عليه وآله معرفي مي‌کند:

وقد حدثنا بكر بن محمد الصيرفي بمرو ثنا عبيد بن قنفذ البزار ثنا يحيى بن عبد الحميد الحماني ثنا قيس بن الربيع ثنا حكيم بن جبير عن علي بن الحسين قال إن أول من شرى نفسه ابتغاء رضوان الله علي بن أبي طالب

، محمد بن عبدالله أبو عبدالله الحاكم النيسابوري الوفاة: ۴۰۵ هـ ، المستدرك على الصحيحين ج ۳ ، ص ۵ ، دار النشر : دار الكتب العلمية - بيروت - ۱۴۱۱هـ - ۱۹۹۰م ، الطبعة : الأولى ، تحقيق : مصطفى عبد القادر عطا

حکيم بن جبير از امام سجاد عليه السلام روايت کرده است که اولين کسي که جان خود را در راه خدا براي تحصيل رضايت الهي فدا کرد، علي بن ابي طالب(عليه السلام) بود.

ذهبي نيز اين روايت در تلخيص خود بر کتاب حاکم آورده است، که مطلبي نيز بيان نکرده است که نشان از تاييد روايت صحيح حاکم است.

اين روايت را علاوه بر حاكم نيشابوري،‌ حاكم حسکاني با دو طريق و سيوطي با يک طريق و صالحي شامي نيز ذکر کرده اند.

حاكم الحسكاني، شواهد التنزيل لقواعد التفضيل، ج ۱ ص ۱۳۰شواهد التنزيل تحقيق وتعليق، الشيخ محمد باقر المحمودي، مؤسسة الطبع والنشر،التابعة لوزارة الثقافة والارشاد الاسلامي مجمع أحياء الثقافة الاسلامية حقوق الطبع محفوظة للناشر الطبعة الأولى۱۴۱۱ ه‍ - ۱۹۹۰ مطهران – إيران.

السيوطي،‌ جلال الدين عبد الرحمن ابي بكر،‌ الدر المنثور ج۷ ص ۱۰۲ ، ذيل آيه ۳۰ سوره انفال، محقق: عبد الله بن عبد المحسن التركي، چاپ اول، ناشر: مركز هجر، قاهره،‌ ۱۴۲۴ هـ.ق.

محمد بن يوسف الصالحي الشامي الوفاة: ۹۴۲هـ ، سبل الهدى والرشاد في سيرة خير العباد ، ج ۳ ، ص ۲۳۳، تحقيق : عادل أحمد عبد الموجود وعلي محمد معوض، چاپ اول، ناشر: دار الكتب العلمية - بيروت - ۱۴۱۴هـ.ق.

در روايات مختلف از شيعه و سني بيان شده است که اميرالمومنين عليه السلام، در جريان ليله المبيت متحمل شديدترين زخم ها و شکنجه ها شده اند و شديدترين آلام و سختي ها را در آن شب به جان خريده اند.

بدن متورم اميرالمومنين عليه السلام

در كتب مختلف، از جمله کتاب شريف «خصائص» سيد رضي، ماجراي هجوم به اميرالمومنين عليه السلام و مجروح شدن شديد ايشان را بيان کرده است که مي تواند به عنوان مؤيد روايات ديگر به شمار آيد.

...‏ قَالَ ابْنُ الْكَوَّاءِ لِأَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ أَينَ كُنْتَ حَيثُ ذَكَرَ اللَّهُ تَعَالَى نَبِيهُ وَ أَبَا بَكْرٍ فَقَالَ‏ ثانِي اثْنَينِ إِذْ هُما فِي الْغارِ إِذْ يقُولُ لِصاحِبِهِ لا تَحْزَنْ إِنَّ اللَّهَ مَعَنا فَقَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع وَيلَكَ يا ابْنَ الْكَوَّاءِ كُنْتُ عَلَى فِرَاشِ رَسُولِ اللَّهِ ص وَ قَدْ طَرَحَ عَلَي رِيطَتَهُ‏ فَأَقْبَلَتْ قُرَيشٌ مَعَ كُلِّ رَجُلٍ مِنْهُمْ هِرَاوَةٌ فِيهَا شَوْكُهَا فَلَمْ يبْصِرُوا رَسُولَ اللَّهِ حَيثُ خَرَجَ فَأَقْبَلُوا عَلَي يضْرِبُونَنِي بِمَا فِي أَيدِيهِمْ حَتَّى‏ تَنَفَّطَ جَسَدِي وَ صَارَ مِثْلَ الْبَيضِ ثُمَّ انْطَلَقُوا بِي يرِيدُونَ قَتْلِي فَقَالَ بَعْضُهُمْ لَا تَقْتُلُوهُ اللَّيلَةَ وَ لَكِنْ أَخِّرُوهُ وَ اطْلُبُوا

شريف الرضي، محمد بن حسين‏: ۴۰۶ ق، خصائص الأئمة عليهم السلام( خصائص أمير المؤمنين عليه السلام)ص۵۸‏، محقق:امينى، محمد هادى‏،ناشر:آستان قدس رضوى‏، مكان چاپ: مشهد،سال چاپ: ۱۴۰۶ ق‏

ابن الکواء به امير المومنان(عليه السلام) گفت: شما کجا بوديد وقتي اين آيه،« ثانِي اثْنَينِ إِذْ هُما فِي الْغارِ إِذْ يقُولُ لِصاحِبِهِ لا تَحْزَنْ إِنَّ اللَّهَ مَعَنا» درحق پيامبر (صلي الله عليه و آله) و ابابکر نازل شد؟ اميرالمؤمنين (عليه السلام) فرمود: واي بر تو اي ابن الکواء، من در بستر رسول الله (صلي الله عليه و آله) بودم و ملحفه پيامبر(صلي الله عليه و آله) را بر روي خود انداختم؛ افراد قريش به من هجوم آوردند و با هر کدام، عصا و چماق خاردار و تيغ دار بود؛ آنها وقتي رسول خدا (صلي الله عليه و آله) از منزل خارج شد، ايشان را نديدند؛ بنابراين به من روي كردند و با آنچه در دست داشتند من را زدند تا اينکه بدنم تاول زد و ورم کرد و بدن مانند تخم مرغ شد [كنايه از متورم شدن]؛ سپس خواستند که من را بکشند، بعضي از آنها گفتند امشب او را نکشيد و به دنبال او [پيامبر صلي الله عليه وآله] بگرديد.

هجوم به اميرالمومنين با سنگ و چوب

مرحوم شيخ طوسي اعلي الله مقامه در کتاب شريف امالي بيان مي کند که وقتي شب هنگام شد، همه متوجه امير المومنين(عليه السلام) شدند و با سنگ و چوب به ايشان هجوم بردند و مطمئن بودند فرد مضروب، رسول خدا صلي الله عليه و آله مي باشد.

... دخل رسول الله صلى الله عليه وآله ، وأبو بكر إلى الغار ، فلما خلق الليل وانقطع الأثر ، اقبل القوم على على صلوات الله عليه ، قذفا بالحجارة والحلم ، فلا يشكون انه رسول الله صلى الله عليه وآله ، حتى إذا برق الفجر ، وأشفقوا ان يفضحهم الصبح ، هجموا على على صلوات الله عليه ، وكانت دور مكة يومئذ سوائب ، لا أبواب لها ، فلما بصر بهم علي عليه السلام قد انتضوا السيوف ، واقبلوا عليه بها ، يقدمهم خالد بن الوليد بن المغيرة.

طوسى، محمد بن الحسن‏، الأمالي( للطوسي)، ص۴۶۷، ناشر: دار الثقافة،قم‏،۱۴۱۴ ق‏

پيامبر صلي الله عليه و آله و ابابکر وارد غار شدند؛ وقتي شب شد و ديگر چيزي مشخص نبود، مشرکين رو به سوي اميرالمومنين عليه السلام کردند و با سنگ و چوب او را مورد هجوم قرار دادند و شک نداشتند او پيامبر(صلي الله عليه و آله)است، تا اينکه آثار طلوع خورشيد آشکار شد و ترسيدند فرارسيدن صبح، آنها را رسوا کند؛ بر علي عليه السلام هجوم بردند، خانه هاي مکه در آن زمان، در نداشتند و محافظ و مانع نداشت؛ وقتي نگاه آنها به اميرالمومنين افتاد، شمشيرها را بر کشيدند و به سوي ايشان هجوم بردند و پيشاپيش آنها خالد بن وليد بود .

همانطور که مشاهده مي شود در تمام اين روايات ذکر شده، وجود امر الهي از ناحيه خداوند به اميرالمؤمنين عليه السلام و پيامبر صلي الله عليه و آله و فرمان پذيري علي عليه السلام و رشادت و شجاعت زايد الوصف ايشان مشخص است که با عمل هيچ کدام از صحابه و ياران رسول الله صلي الله عليه وآله، قابل مقايسه نمي باشد.

در روايات عامه نيز به سنگباران کردن، مجروح شدن و شکنجه شدن اميرالمومنين توسط مشرکين اشاره شده است. در اين مجال به عنوان نمونه به برخي از روايت هاي صحيحي که توسط حاکم نيشابوري و احمد بن حنبل نقل شده، مي پردازيم:

احمد بن حنبل چنين نقل مي كند:

قال فَانْطَلَقَ أبو بَكْرٍ فَدَخَلَ معه الْغَارَ قال وَجَعَلَ علي يرمَى بِالْحِجَارَةِ كما كان يرْمَى نبي اللَّهِ وهو يتَضَوَّرُ قد لَفَّ رَأْسَهُ في الثَّوْبِ لاَ يخْرِجُهُ حتى أَصْبَحَ

أحمد بن حنبل أبو عبدالله الشيباني الوفاة: ۲۴۱، مسند الإمام أحمد بن حنبل ، ج ۱ ص ۳۳۰ دار النشر : مؤسسة قرطبة – مصر

گفت(ابن عباس): ابوبکر به سوي غار حرکت کرد و به همراه پيامبر(صلي الله عليه و آله) وارد غار شد وگفت: علي (عليه السلام)سنگباران شد، همان طور که نبي خدا(صلي الله عليه و آله) سنگباران شد و از شدت درد به خود مي پيچيد و سرش را در پارچه اي پيچيده بود و تاصبح آن را خارج نکرد

حال بر فرض كه روايت هايي نظير آنچه ثعلبي بيان کرده است را بپذيريم و قبول کنيم که اميرالمومنين عليه السلام به عدم شهادت خودشان اطمينان داشتند، ولي اين بدين معنا نمي باشد که خداوند به ايشان نسبت به حفظ از خطرات ديگر تضمين داده باشد و به تبع آن اميرالمومنين نيز به عدم تهديد خطرات ديگر غير از شهادت اطمينان داشته باشند و همان طور که بيان شد هدف شديدترين آزار، آلام و شکنجه ها واقع شده اند بنابراين ظاهر اين اتفاق همان طوري که نقل شده است به صورتي است که احتمال شديد ترين خطرات براي اميرالمومنين عليه السلام وجود داشته است و با وجود چنين خطرات عظيمي، شخصي چون اميرالمومنين عليه السلام حاضر شود وجود خود را در طبق اخلاص قرار دهد و براي حفظ جان رسول خدا صلي الله عليه و آله بدن خود را در مقابل سنگ و شمشير و...سپر کند، خود به عنوان بزرگ ترين فضيلت و بارزترين مصداق جانفشاني و شراء نفس مي باشد و عيار و اهميت اين جان نثاري وقتي كه با حالات و سابقه بعضي از صحابه که عادت به فرار از جنگ (مثل جنگ احد و ...) داشتند، مقايسه مي شود، بهتر مشخص مي شود.

حاكم نيشابوري نيز در کتاب المستدرک علي الصحيحين ، ماجراي ليله المبيت و سنگباران شدن علي عليه السلام را در آن شب، بيان مي کند.

حَدَّثَنَا أَبُو بَكْرٍ أَحْمَدُ بْنُ إِسْحَاقَ، ثنا زِيادُ بْنُ الْخَلِيلِ التُّسْتَرِي، ثنا كَثِيرُ بْنُ يحْيى، ثنا أَبُو عَوَانَةَ، عَنْ أَبِي بَلْجٍ، عَنْ عَمْرِو بْنِ مَيمُونٍ، عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِي اللَّهُ عَنْهُمَا، قَالَ: " شَرَى عَلِي نَفْسَهُ، وَلَبِسَ ثَوْبَ النَّبِي صَلَّى اللَّهُ عَلَيهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ، ثُمَّ نَامَ مَكَانَهُ، وَكَانَ الْمُشْرِكُونَ يرْمُونَ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ، وَقَدْ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ أَلْبَسَهُ بُرْدَةً، وَكَانَتْ قُرَيشٌ تُرِيدُ أَنْ تَقْتُلَ النَّبِي صَلَّى اللَّهُ عَلَيهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ، فَجَعَلُوا يرْمُونَ عَلِيا، وَيرَوْنَهُ النَّبِي صَلَّى اللَّهُ عَلَيهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ، وَقَدْ لَبِسَ بُرْدَةً، وَجَعَلَ عَلِي رَضِي اللَّهُ عَنْهُ يتَضَوَّرُ، فَإِذَا هُوَ عَلِي، فَقَالُوا: إِنَّكَ لَلَئِيمٌ إِنَّكَ لَتَتَضَوَّرُ، وَكَانَ صَاحِبُكَ لا يتَضَوَّرُ، وَلَقَدِ اسْتَنْكَرْنَاهُ مِنْكَ ". هَذَا حَدِيثٌ صَحِيحُ الإِسْنَادِ وَلَمْ يخَرِّجَاهُ. وَقَدْ رَوَاهُ أَبُو دَاوُدَ الطَّيالِسِي، وَغَيرُهُ، عَنْ أَبِي عَوَانَةَ بِزِيادَةِ أَلْفَاظٍ.

[قال الذهبي في التلخيص] صحيح.

محمد بن عبدالله أبو عبدالله الحاكم النيسابوري الوفاة: ۴۰۵ هـ ، المستدرك على الصحيحين ، ج ۳ ، ص ۵ دار النشر : دار الكتب العلمية - بيروت - ۱۴۱۱هـ - ۱۹۹۰م ، الطبعة : الأولى ، تحقيق : مصطفى عبد القادر عطا

حاکم درکتاب مستدرک، روايتي را از ابن عباس نقل مي کند: علي (عليه السلام )، نفسش را فروخت(جانش را در طبق اخلاص گذاشت و در راه خدا فدا کرد) و لباس پيامبر صلي الله عليه و آله را پوشيد(ملحفه اي كه رسول اكرم صلي الله عليه و آله به هنگام خواب بر خود مي انداخت)، سپس در بستر پيامبر صلي الله عليه و آله خوابيد؛ مشرکان رسول خدا سنگباران کردند،(مشركان تصور مي كردند)، رسول خدا صلي الله عليه و آله ملحفه را بر خود انداخت و قريش که تصميم بر قتل رسول الله صلي الله عليه و آله گرفتند، علي(عليه السلام) را سنگباران کردند و تصور مي کردند ايشان، رسول خدا صلي الله عليه و آله است، در حاليکه علي(عليه السلام) ملحفه رسول خدا صلي الله عليه و آله را بر خود انداخته بود و از شدت درد فرياد مي زد، در اين هنگام متوجه شدند که او علي(عليه السلام) است، مشرکان گفتند: تو انسان پستي هستي؛ تو بودي که از شدت درد فرياد مي زدي و صاحب و همراه تو(رسول الله صلي الله عليه و آله ) نبود و ما از قرار گرفتن تو به جاي رسول خدا بي اطلاع بوديم؛ حاکم در ادامه مي گويد سند اين حديث صحيح است و آن دو(بخاري و مسلم )آن را نقل نکرده اند و اين روايت را ابي داوود طيالسي و غيره نيز نقل کرده اند و ابو عوانه، آن را با تفصيل بيشتري روايت کرده است.

شمس الدين ذهبي نيز در تلخيص کتاب مستدرك، اين روايت را صحيح مي داند.

هيثمي، روايت احمد را صحيح مي داند:

رواه أحمد والطبراني في الكبير والأوسط باختصار ورجال أحمد رجال الصحيح غير أبي بلج الفزاري وهو ثقة وفيه لين

، علي بن أبي بكر الهيثمي الوفاة: ۸۰۷ ، مجمع الزوائد ومنبع الفوائد ج ۹ ، ص ۱۲۰، دار النشر : دار الريان للتراث/‏دار الكتاب العربي - القاهرة , بيروت - ۱۴۰۷

اين روايت را احمد [در كتاب مسند] و طبراني در كتاب معجم الکبير و معجم اوسط نقل کرده اند و راويان اين حديث در نقل احمد بن حنبل، همگي راويان صحيح بخاري هستند به غير از ابي بلج، که او نيز فردي مورد وثوق و اطمينان است و تنها داراي لين(مقداري تسامح) است.

اين عمل اميرالمومنين عليه السلام آن قدر بزرگ و ارزشمند بود که شان نزول آيه اي از قرآن به اين عمل گران بها از اميرالمومنين عليه السلام اختصاص داده شده است و به ايشان مدال معامله فروختن جان در راه خدا داده شده است و علم و عدم علم به شهادت هيچ منعي براي انتساب اين فضيلت به اميرالمومنين عليه السلام ايجاد نکرده است.

پاسخ سوم : احتمال شهادت از سوي اميرالمؤمنين عليه السلام

علاوه بر دو پاسخ بالا كه با فرض علم به عدم شهادت از سوي اميرالمومنين عليه السلام بود، پاسخ ديگر اين است که حضرت اميرالمؤمنين عليه السلام احتمال شهادت خود را مي دادند:

قرائن مرتبط به عدم علم فعلي حضرت علي عليه السلام به زنده ماندن : قرينه اول :آماده شدن امير المومنين براي شهادت و ابطال نظريه علم به حفظ و مصونيت

مرحوم شيخ طوسي رحمت الله عليه در کتاب شريف امالي، روايت ديگري را از انس بن مالک با مضمون مشابه روايت قبلي، پيرامون شرح وقايع ليله المبيت و قرار گرفتن امير المومنين عليه السلام در بستر، بيان کرده است و تصريح مي کند که امير المومنين عليه السلام خود را آماده شهادت کرده بودند.

- أَخْبَرَنَا جَمَاعَةٌ، عَنْ أَبِي الْمُفَضَّلِ، قَالَ: حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ سُلَيمَانَ الْبَاغَنْدِي، قَالَ: حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الصَّبَّاحِ الْجَرْجَرَائِي، قَالَ: حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ كَثِيرٍ الْمُلَائِي، عَنْ عَوْفٍ الْأَعْرَابِي مِنْ أَهْلِ الْبَصْرَةِ، عَنِ الْحَسَنِ بْنِ أَبِي الْحَسَنِ، عَن أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ، قَالَ: لَمَّا تَوَجَّهَ رَسُولُ اللَّهِ (صَلَّى اللَّهُ عَلَيهِ وَ آلِهِ) إِلَى الْغَارِ وَ مَعَهُ أَبُو بَكْرٍ، أَمَرَ النَّبِي (صَلَّى اللَّهُ عَلَيهِ وَ آلِهِ) عَلِياً (عَلَيهِ السَّلَامُ) أَنْ ينَامَ عَلَى فِرَاشِهِ وَ يتَوَشَّحَ بِبُرْدَتِهِ، فَبَاتَ عَلِي (عَلَيهِ السَّلَامُ) مُوَطِّناً نَفْسَهُ عَلَى الْقَتْلِ، وَ جَاءَتْ رِجَالُ قُرَيشٍ مِنْ بُطُونِهَا يرِيدُونَ قَتْلَ رَسُولِ اللَّهِ (صَلَّى اللَّهُ عَلَيهِ وَ آلِهِ)، فَلَمَّا أَرَادُوا أَنْ يضَعُوا عَلَيهِ أَسْيافَهُمْ لَا يشُكُّونَ أَنَّهُ مُحَمَّدٌ (صَلَّى اللَّهُ عَلَيهِ وَ آلِهِ)، فَقَالُوا: أَيقِظُوهُ لِيجِدَ أَلَمَ الْقَتْلِ وَ يرَى السُّيوفَ تَأْخُذُهُ، فَلَمَّا أَيقَظُوهُ وَ رَأَوْهُ عَلِياً (عَلَيهِ السَّلَامُ) تَرَكُوهُ وَ تَفَرَّقُوا فِي طَلَبِ رَسُولِ اللَّهِ (صَلَّى اللَّهُ عَلَيهِ وَ آلِهِ)، فَأَنْزَلَ اللَّهُ (عَزَّ وَ جَلَّ) «وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يشْرِي نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ وَ اللَّهُ رَؤُفٌ بِالْعِبادِ».

طوسى، محمد بن الحسن، الأمالي (للطوسي) ، ص: ۴۴۷، قم، چاپ: اول، ۱۴۱۴ق.

وقتي پيامبر صلي الله عليه و آله به همراه ابابکر به سمت غار حرکت کردند، پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله به امير المؤمنين عليه السلام امر کردند که در بستر ايشان بخوابد و لحاف پيامبر صلي الله عليه و آله را بر خودش بپيچد؛ علي عليه السلام در بستر ايشان خوابيد در حاليکه خودش را آماده کشته شدن کرده بود؛ سپس مردان قريش وارد خانه شدند و قصد نمودند پيامبر صلي الله عليه وآله را به قتل برسانند؛ همين كه خواستنى با شمشير به ايشان ضرباتي وارد نمايند در حالي كه شک نداشتند که ايشان همان پيامبر صلي الله عليه وآله است، برخي از آنها گفتند او را بيدار کنيم که درد را احساس کند و شمشيرهايي که او را فرا گرفته، ببيند؛ وقتي او را بيدار کردند، ديدند حضرت علي عليه السلام است؛ درآن هنگام متفرق شدند وبه جستجوي پيامبرصلي الله عليه و آله پرداختند و در آن هنگام اين آيه نازل شد: «بعضى از مردم جان خود را به خاطر خشنودى خدا مى‏فروشند و خداوند نسبت به بندگان مهربان است.».

در اين عبارت نيز بيان شده است که اميرالمومنين عليه السلام به امر رسول اکرم صلي الله عليه و آله در بستر خوابيد و نکته بسيار مهم عبارت «موطنا نفسه علي القتل» مي باشد که بيان مي کند ايشان خود را آماده کشته شدن کرده بود، و اين مساله با علم نداشتن به مصونيت سازگاري دارد نه با علم به كشته نشدن.

قرينه دوم: حفظ جان پيامبر صلي الله عليه وآله با استفاده از جان خود

در کتاب متعدد شيعه و سني بيان شده است که اميرالمومنين به توصيف حرکت بزرگ خود در آن شب اشاره مي فرمايد و در قطعه شعري زيبا، بيان مي فرمايد که با جان خود، جان رسول خدا را نجات داد؛ اين ستايش از زبان امام معصوم عليه السلام و بنابر نظر عامه به عنوان صحابه، خود به عنوان يک فضيلت بزرگ تلقي مي گردد.

وقيت بنفسي خير من وطىء الحصا

ومن طاف بالبيت العتيق وبالحجر

رسول إله خاف أن يمكروا به

فنجاه ذو الطول الإله من المكر

وبات رسول الله في الغار آمنا

موقى وفي حفظ الإله وفي ستر

طوسى، محمد بن الحسن‏، الأمالي( للطوسي)، ص ۴۶۸، ناشر: دار الثقافة،قم‏،۱۴۱۴ ق‏؛ محمد بن عبدالله أبو عبدالله الحاكم النيسابوري الوفاة: ۴۰۵ هـ .

المستدرك على الصحيحين ج ۳ ص ۵ ، دار النشر : دار الكتب العلمية - بيروت - ۱۴۱۱هـ - ۱۹۹۰م ، الطبعة : الأولى ، تحقيق : مصطفى عبد القادر عطا.

اين مطلب در ديگر كتب اهل سنت همچون در المنثور، سبل الهدي و الرشاد و... ذكر شده است.

من بهترين شخصي را كه روي زمين قدم گذاشته، نيكوترين انساني كه خانه خدا و حجر اسماعيل را طواف كرده است، با جانم حفظ كردم.

رسول خدايي كه مي ترسيد اينكه مشركين نيرنگ بزنند در اين موقع خداوندِ صاحب نعمت، او را از مكر آن ها حفظ كرد.

رسول خدا در غار با امنيت خوابيد در حالي كه جانش در پناه و حفاظت خداوند بود.

در اين قطعه شعر که در کتابهاي عامه نيز بيان شده است، اميرالمومنين عليه السلام تصريح مي فرمايند که جان خود را در اين راه و براي حفظ جان رسول خدا فدا کردند؛ طبيعي است که پذيرفتني نباشد شخصي به حفظ جان خود يقين داشته باشد و از سويي بگويد من جان خود را براي پيامبر فدا کردم و خود را آماده مرگ کرده بودم.

قرينه سوم: مسرور شدن و رضايت حضرت علي عليه السلام از فداي رسول خدا صلي الله عليه وآله شدن

در روايتي که در خصال مرحوم صدوق ذکر شده است، اميرالمومنين عليه السلام در پاسخ به سوال يهودي که در مورد امتحان و ابتلاء اميرالمومنين عليه السلام بود فرمودند: قرارگرفتن در بستر رسول خدا صلي الله عليه و آله به امر الهي و همچنين از بزرگ ترين امتحانات الهي بوده است.

أمره بالخروج في الوقت الذي خرج فيه إلى الغار فأخبرني رسول الله ص بالخبر و أمرني أن أضطجع في مضجعه و أقيه بنفسي فأسرعت إلى ذلك مطيعا له مسرورا لنفسي‏ بأن أقتل دونه فمضى ع لوجهه و اضطجعت في مضجعه و أقبلت رجالات قريش موقنة في أنفسها أن تقتل النبي ص فلما استوى بي و بهم البيت الذي أنا فيه ناهضتهم بسيفي فدفعتهم عن نفسي بما قد علمه الله و الناس ثم أقبل ع على أصحابه فقال أ ليس كذلك قالوا بلى يا أمير المؤمنين.

الشيخ الصدوق،الخصال، ج ‏۲، ص ۳۶۷، تحقيق : تصحيح وتعليق : علي أكبر الغفاري، ناشر : مؤسسة النشر الإسلامي التابعة لجماعة المدرسين بقم المشرفة، ۱۴۳۰.

خداوند زماني كه وقت هجرتش فرا رسيد، خداوند به ايشان امر فرمود به سوي غار ثور برود؛ پيامبر اكرم صلي الله عليه وآله با من در ميان گذاشت و فرمان داد كه در بستر او بخوابم و با اين فداکاري جان او راحفظ كنم، من به سرعت پذيرفتم در حالي كه مطيع ايشان بودم و شاد از اينكه در راه ايشان و به خاطر آن حضرت كشته شوم، پيامبر صلي الله عليه وآله راه افتاد و من در جاي ايشان خوابيدم و پهلوانان قريش با عقيده به اينكه پيغمبر را خواهند كشت، رسيدند و چون در خانه اي كه بودم با آنها روبرو شدم شمشير بر آنها كشيدم و از خود به گونه اي كه خدا و مردم مي دانند دفاع كردم، سپس رو به يارانش كرد و فرمود چنين نيست؟همه يك زبان گفتند: آري اي امير مؤمنان.

در اين روايت نيز چند نکته مشهود است که از جمله آنها اين بوده است که اين ماموريت را به دستور الهي و با ابلاغ رسول اکرم صلي الله عليه و آله بوده است و ثانيا اين عمل را با سرعت و با اعتقاد کامل انجام داده است و براين باور بوده اند که حفظ جان رسول خدا صلي الله عليه و آله در گروي شهادت ايشان است و با سرعت و سرور و طيب نفس به اين ماموريت پاسخ مثبت داده اند که هرکدام از اين موارد، به تنهايي اثبات مي کند که ايثار و ازخود گذشتگي ايشان بي نظير و بي سابقه بوده است.

قرينه چهارم: خوابيدن اميرالمؤمنين عليه السلام به جاي رسول خدا صلي الله عليه وآله و احتمال شهادت ايشان توسط آن حضرت

شيخ طوسي رضوان الله عليه، در کتاب شريف امالي از ام هاني روايتي نقل کرده است و در آن، ضمن اشاره به وقايع ليله المبيت، به شادي پيامبر صلي الله عليه و آله از خبر جبرئيل در مورد سلامت امير المؤمنين عليه السلام بعد از ليله المبيت اشاره ميکند.

... عَنْ أُمِّ هَانِئٍ بِنْتِ أَبِي طَالِبٍ، قَالَتْ: لَمَّا أَمَرَ اللَّهُ (تَعَالَى) نَبِيهُ (صَلَّى اللَّهُ عَلَيهِ وَ آلِهِ) بِالْهِجْرَةِ وَ أَنَامَ عَلِياً (عَلَيهِ السَّلَامُ) فِي فِرَاشِهِ وَ وَشَّحَهُ بِبُرْدٍ لَهُ حَضْرَمِي، ثُمَّ خَرَجَ، فَإِذَا وُجُوهُ قُرَيشٍ عَلَى بَابِهِ، فَأَخَذَ حَفْنَةً مِنْ تُرَابٍ فَذَرَّهَا عَلَى رُءُوسِهِمْ، فَلَمْ يشْعُرْ بِهِ أَحَدٌ مِنْهُمْ، وَ دَخَلَ عَلَي بَيتِي، فَلَمَّا أَصْبَحَ أَقْبَلَ عَلَي وَ قَالَ: أَبْشِرِي يا أُمَّ هَانِئٍ، فَهَذَا جَبْرَئِيلُ (عَلَيهِ السَّلَامُ) يخْبِرُنِي أَنَّ اللَّهَ (عَزَّ وَ جَلَّ) قَدْ أَنْجَى عَلِياً مِنْ عَدُوِّهِ.

طوسى، محمد بن الحسن، الأمالي (للطوسي) ص۴۴۷، قم، چاپ: اول، ۱۴۱۴ق.

ام هاني دختر حضرت ابو طالب عليه السلام مي گويد: وقتي خدا، رسول اکرم صلي الله عليه و آله را امر به رفتن به غار کرد، علي عليه السلام را در جايگاه خود خواباند و با بُرد حضرمي [ملحفه اختصاصي رسول خدا صلي الله عليه وآله] او را پوشاند، خارج شد، درحاليکه چهره هاي سرشناس قريش کنار در منزل پيامبر صلي الله عليه و آله حضور داشتنند، مقداري (مشتي)خاک از زمين برداشت و بر آنها ريخت و هيچکدام متوجه ايشان نشدند. رسول اكرم صلي الله عليه وآله وارد خانه من شدند، صبح هنگام به من رو كردند و فرمودند بشارت بر تو باد اي ام هاني، اين جبرييل است كه بر من نازل شد و به من مي گويد خداوند علي (عليه السلام) را از شر دشمنان حفظ کرد.

از مواردي که به خوبي احتمال شهادت امير المومنين در واقعه ليله المبيت را مطرح مي کند، بخش آخر روايت فوق مي باشد؛ طبيعي است اگر رسول خدا صلي الله عليه و آله به اين واقعه (عدم شهادت امير المومنين)آگاهي داشتند، معنا نداشت رسول خدا صلي الله عليه و آله بفرمايند جبرئيل اكنون نازل شده و مي گويد خدا اميرالمومنين عليه السلام را نجات داد و به ام هاني بشارت دهد.

قرينه پنجم : قرارگرفتن در بستر و باور به کشته شدن

از مواردي که احتمال عدم اطلاع اميرالمومنين عليه السلام را تقويت مي کند و به عنوان مؤيد مي تواند تلقي شود، روايت شيخ طوسي، از مجاهد مي باشد که در آن ضمن اشاره به جريان همراهي ابابکر با پيامبر صلي الله عليه و آله درغار و واقعه ليله الميت، از زبان عبد الله بن شداد، بيان مي کند که اميرالمومنين عليه السلام احتمال شهادت خود در آن شب را مي‌داد و اين رشادت قابل مقايسه با حضور ادعايي ابوبکر در غار نمي باشد.

... عَنْ مُجَاهِدٍ، قَالَ: فَخَرَتْ عَائِشَةُ بِأَبِيهَا وَ مَكَانِهِ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ (صَلَّى اللَّهُ عَلَيهِ وَ آلِهِ) فِي الْغَارِ، فَقَالَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ شَدَّادِ بْنِ الْهَادِ: وَ أَينَ أَنْتِ مِنْ عَلِي بْنِ أَبِي طَالِبٍ حَيثُ نَامَ فِي مَكَانِهِ وَ هُوَ يرَى‏ أَنَّهُ‏ يقْتَلُ فَسَكَتَتْ وَ لَمْ تُحِرْ جَوَاباً.

طوسى، محمد بن الحسن، الأمالي (للطوسي)، ص۴۴۷، قم، چاپ: اول، ۱۴۱۴ق.

مجاهد مي گويد: عايشه به پدرش مباهات مي کرد و به جايگاه پدرش که در غار همراه پيامبر (صلي الله عليه و آله ) بوده است؛ سپس عبد الله شداد گفت: اين فضيلت کجا و فضيلت علي ابن ابي طالب(عليه السلام) کجا؟ زيرا که در مکان پيامبر(صلي الله عليه و آله) خوابيد و احتمال مي داد کشته مي شود؟! عايشه سکوت کرد و ديگر جوابي نداد.

در اين عبارت به صراحت بيان شده است که امر شهادت براي اميرالمومنين يک امر مورد انتظار بود. با توجه به اين عبارت و عبارت هاي گذشته، نمي توان پذيرفت ايشان علم به مصونيت و حفظ خود داشته اند.

علم فعلي نداشتن به يك ماجرا، منافات با علم غيب ائمه عليهم السلام ندارد.

سوالي که در قسمتي از شبهه سوال کننده ذکر شده بود اين است که در صورت ندانستن شهادت يا عدم شهادت، ادعاي شيعه در مورد علم غيب دچار خلل مي شود، در حاليکه با ادله اي که از روايات ذکر مي شود روشن ميشود که عدم علم به شهادت منافاتي با علم غيب امام عليه السلام ندارد.

علم پيدا کردن امام به وقايع در صورت اراده ي دانستن

نکات متعدد پيرامون علم امام و محدوده آن در روايات مختلف بيان شده است که يکي از اين موارد اين است امام معصوم، در صورت اراده کردن و خواستن ، از مطلبي اطلاع مي يابد و اگر اراده ي علم پيدا کردن به مساله را نداشته باشند مانند افراد معمولي از مطلب آگاه نمي شوند؛ در کتاب کافي شريف از امام صادق عليه السلام نيز روايتي با همين محتوا ذکر شده است

علي بن محمد وغيره ، عن سهل بن زياد ، عن أيوب بن نوح ، عن صفوان ابن يحيى ، عن ابن مسكان ، عن بدر بن الوليد ، عن أبي الربيع الشامي ، عن أبي عبد الله عليه السلام قال : إن الامام إذا شاء أن يعلم علم .

الشيخ الكليني، وفات : ۳۲۹، ج ۱، ص ۲۵۸، تحقيق : تصحيح وتعليق : علي أكبر الغفاري ،چاپ : الخامسة، سال چاپ : ۱۳۶۳ ش ،ناشر : دار الكتب الإسلامية – طهران

ابي الربيع الشامي از امام صادق عليه السلام روايت مي کند که امام عليه السلام فرمودند: همانا امام (عليه السلام) اگر اراده ي دانستن چيزي را بفرمايد، مي داند.

بنابراين اگر اراده ي دانستن مساله اي را نداشته باد، علم به آن پيدا نمي كند.

با توجه به اين روايت که به عنوان نمونه بيان شد اثبات مي شود که لازمه علم غيب امام اين نيست که امام علي عليه السلام به محفوظ ماندن يا عدم آن علم داشته باشد، و اين نقصي را براي امام به دنبال ندارد. بلکه در صورتي که امام معصوم اراده دانستن مطلبي داشته باشد و علم به آن پيدا نکند، در اين حالت با علم امام معصوم منافات دارد، در جريان ليله المبيت نيز امام علي عليه السلام تا اراده نداشته باشد علم به حقيقت واقعه پيدا نمي کند.

رواياتي كه علم حضرت علي عليه السلام به مصونيت را ثابت مي‌كند و نقد آنها

تنها منبعي که اين ادعا را نقل کرده است و به عنوان مصدر براي ذکر افراد ديگر قرار گرفته است قول ثعلبي مي باشد؛ طبق شأن نزولي كه برخي اهل سنت نقل كرده اند، رسول خدا صلي الله عليه وآله به حضرت علي عليه السلام دستور داد كه شب هجرت در جايگاه حضرت بخوابد و به ايشان فرمود: هيچ آسيبي به شما نمي رسد.

ثعلبي و روايت علم داشتن اميرالمؤمنين عليه السلام به عدم شهادت

متن روايت اين است:

وقال الثعلبي : ورأيت في الكتب إن رسول الله صلى الله عليه وسلم لما أراد الهجرة خلف علي بن أبي طالب بمكة لقضاء ديونه ورد الودايع التي كانت عنده فأمره ليلة خرج إلى الغار وقد أحاط المشركون بالدار أن ينام على فراشه صلى الله عليه وسلم وقال له : (إتشح ببردي الحضرمي الأخضر ، ونم على فراشي ، فإنه لا يخلص إليك منهم مكروه إنشاء الله ، ففعل ذلك علي ،

أبو إسحاق أحمد بن محمد بن إبراهيم الثعلبي النيسابوري الوفاة: ۴۲۷ هـ - ۱۰۳۵م ، تفسير الثعلبي ج ۲ ، ص ۱۲۶دار النشر : دار إحياء التراث العربي - بيروت - لبنان - ۱۴۲۲هـ-۲۰۰۲م ، الطبعة : الأولى ، تحقيق : الإمام أبي محمد بن عاشور ، مراجعة وتدقيق الأستاذ نظير الساعدي.

ثعلبي، مفسر اهل سنت مي گويد: من در کتب ديدم، رسول خدا(صلي الله عليه و آله) وقتي تصميم گرفت هجرت کند، علي ابن ابي طالب (عليه السلام) را جانشين خود در مکه قرار داد، تا ديونش را ادا کند و امانات را نزدش بود، برگرداند، در آن شبي که پيامبر به سمت غار حرکت فرمود و مشرکين خانه را محاصره کرده بودند، به (اميرالمومنين) دستور داد در بسترش بخوابد و پيامبر به او فرمود آن ملحفه سبز من را بر خودت بپوشان و بر بستر من بخواب، اگر خدا بخواهد آسيبي به تو نمي رسد؛ سپس علي (عليه السلام) اين كار را انجام داد.

پاسخ : کلام متناقض ثعبلي در مورد علم اميرالمؤمنين به مصونيت:

جداي از اينكه كلام ثعلبي در نقل آن روايت ، بدون ارائه هيچ سندي بوده و تاييدي براي قبول آن از هيچ منبع معتبري وجود ندارد ، خود ثعلبي نيز روايت ديگري را نقل كرده و مورد استشهاد قرار داده است كه منافات با متن اين روايت دارد :

فأوحى الله تعالى إلى جبرئيل وميكائيل إني قد آخيت بينكما وجعلت عمر أحدكما أطول من عمر الأخر فأيكما يؤثر صاحبه بالبقاء والحياة ؟ فإختار كلاهما الحياة فأوحى الله تعالى إليهما : أفلا كنتما مثل علي بن أبي طالب ج آخيت بينه وبين محمّد صلى الله عليه وسلم فبات على فراشه ( يفديه ) نفسه ويؤثره بالحياة ، إهبطا إلى الأرض فاحفظاه من عدوه

أبو إسحاق أحمد بن محمد بن إبراهيم الثعلبي النيسابوري الوفاة: ۴۲۷ هـ - ۱۰۳۵م ، الكشف والبيان (تفسير الثعلبي ) ج ۲، ص ۱۲۶، دار النشر : دار إحياء التراث العربي - بيروت - لبنان - ۱۴۲۲هـ-۲۰۰۲م ، الطبعة : الأولى ، تحقيق : الإمام أبي محمد بن عاشور ، مراجعة وتدقيق الأستاذ نظير الساعدي.

در شب ليله المبيت، خداوند متعال به جبرئيل و ميكائيل فرمود: در ميان شما برادرى ايجاد کردم و عمر يكى از شما دو تن را طولانى تر از ديگرى قرار دادم، كداميك از شما حاضراست زندگي خود را فداى ديگرى كند؟ هر دو تن، زندگى را بر مرگ، ترجيح دادند؛ خداوند خطاب به آنها فرمود: چرا مانند على بن ابيطالب عليه السّلام نيستيد، كه من ميان على و محمد صلّى اللّه عليه و آله، برادرى برقرار كردم؛ او در بسترمحمد صلي الله عليه وآله وسلم خوابيده تا جان و زندگى خود را فداى او نمايد؛ به زمين برويد و او را از شر دشمنان حفاظت كنيد.

در اين روايت تصريح شده است که اميرالمومنين عليه السلام در بستر خوابيده است تا جان و زندگي خود را فداي رسول اکرم صلي الله عليه و آله کند که طبيعي به نظر مي رسد که ايشان از عدم شهادت اطمينان نداشتند و گرنه اين سخن معنا نداشت.

با توجه به قرائن موجود در دو منبع ذکر شده که نشان مي داد که ايشان خود را آماده شهادت کرده بودند و خبر نجات يافتن اميرالمومنين بعد از شب ليله المبيت توسط جبرئيل، که مشخص کرد خود رسول خدا هم از اين سرنوشت بي اطلاع بودند و همچنين ضعف نقل ثعلبي که تنها منبع ذکر مصونيت امير المومنين عليه السلام مي باشد و همچنين روايت متضاد با آن، به اين نتيجه مي رسيم که عِلم اميرالمومنين به حفظ جان، حرفي بدون دليل مي باشد.

اثبات فضيلت در صورت پذيرش روايت ثعلبي

همانطور كه در پاسخ اول و دوم ثابت كرديم ، حتي اگر ثابت شود حضرت علي عليه السلام علم به عدم شهادت خويش داشتند ولي بازهم اين منافات با مدح خوابيدن حضرت علي عليه السلام ىر جايگاه رسول خدا صلي الله عليه وآلهندارد !

مقايسه خوابيدن اميرالمؤمنين در بستر پيامبر با همراهي ابابکر در غار با پيامبر

با مراجعه به کتب مشهور اهل سنت، مشخص مي شود که ابابکر، همزمان با اين مجاهدت اميرالمؤمنين عليه السلام، درغار همراه پيامبر بوده است و علي رغم اينکه پيامبر او را بارها دعوت به صبر و سکوت کردند و با اينکه آيه بر پيامبر نازل شد «لاتحزن الله معنا»، اما باز هم ابوبكر آرامي نداشت و با اين ناراحتي خود نزديك بود جايگاه مخفي رسول خدا را به دشمنان نشان دهد؛ به راستي اگر ابوبكر همانند اميرمومنان علي عليه السلام از سخنان پيامبر (صلي الله عليه وآله) به يقين رسيده بود ، پس چرا بارها و بارها رسول خدا (صلي الله عليه وآله) او را از بي‌تابي و حزن نهي كرده‌اند ؟!

علم به عدم شهادت بزرگ ترين فضيلت

به فرض که روايت هاي بي سند و مدرک، نظير مطالب ثعلبي را که بيان کرده است که اميرالمومنين علم به عدم شهادت خود داشته اند را بپذيريم، بازهم طبق مباني تصديق شده خود اهل سنت، اين علم به عدم شهادت و قرار گرفتن در بستر ايشان، بزرگ ترين فضيلت براي اميرالمومنين به حساب مي آيد، زيرا که اين علم داشتن به عدم شهادت يا به خاطر داشتن علم غيب است و يا به خاطر ايمان کامل داشتن به وعده هاي الهي و کلام رسول خدا صلي الله عليه و آله بود که با يک بار وعده خدا اطمينان و ايمان براي اميرالمومنين عليه السلام حاصل شد، در هر دو فرض، والاترين شاخص براي يک صحابه و يک مسلمان تلقي مي شود زيرا که اين علم داشتن به عدم شهادت يا به خاطر علم غيب مي باشد که خود نشان مي دهد مقام ايشان به خاطر داشتن علم غيب از همه صحابه بالاتر است، زيراکه هيچکدام از صحابه اين ويژگي را نداشته اند، بنابراين ايشان برترين صحابه بوده اند که ابوبکر نيز يکي از اين صحابه مي باشد، يا ايشان علم غيب نداشته اند و به دليل اعتماد به وعده و باور الهي اين ماموريت را انجام داده اند و با يک نداي رسول اکرم صلي الله عليه و آله که خطري او را تهديد نمي کند، قدم در اين ميدان خطرناک گذاشتند، که خود نشان دادن مقام يقين و اطاعت ايشان مي باشد، همان مقامي که ابوبکر به کمترين مقدار از آن برخوردارنبود و نه بايک بار وعده به مصونيت و حفظ بلکه با خطاب هاي مکرر رسول خدا صلي الله عليه و آله هم آرام نگرفت.

براي بررسي وقايع غار و حالات ابابكر در اين واقعه و دعوت مکرر رسول خدا صلي الله عليه و آله از او به صبر، به اين نشاني مراجعه فرماييد.

ابوبكر، همراهي هميشه محزون (نقد ديدگاه هاي اهل سنت در تفسير آيه غار)

موفق باشيد

گروه پاسخ به شبهات

مؤسسه تحقيقاتي حضرت ولي عصر عجل الله تعالي فرجه الشريف

* نام:
* پست الکترونیکی:
* متن نظر :
* کد امنیتی:
  

بازگشت