 |
درباره ما |  |
| کد سؤال: ۱۰۲۴۶ | احکام فقهی »نماز | تعداد بازدید: ۷۸۴ |
اظهار بندگي خداوند و راز و نياز با معبود با روشها و شيوه هاي گوناگون در بين اديان و مذاهب رواج دارد كه پيروان هر يك بر اساس دستور و برنامه اي خاص به عبادت مي پردازند، اما هيچ يك به زيبائي و جامعيت نوع عبادت و پرستش مسلمانان نيست، زيرا نماز در بين عبادتها ي مشروع، مظهر بندگي و پرستش خداوند متعال است كه در اصل وجوب آن بين فِرَق مسلمين اختلافي نيست، همچنين در تعداد ركعات هم اختلافي وجود ندارد، بلكه تنها اختلاف در بخش محتوائي آن و برخي از اعمال ظاهري آن است كه در حقيقت بايد گفت اختلاف در شكل ظاهري اندك است و آنچه كه در آن اختلاف دارند برخي از اذكار نماز است، به عنوان مثال سجده در نماز كه اوج خضوع و خشوع در برابر پروردگار متعال است بعضي در شكل انجام سجده هيچ شرطي براي آن لازم نمي دانند و بعضي با شرائطي آن را مكمّل نماز مي دانند. راستي اين اختلافها و تفاوتها چرا و از كجا است؟ آيا شارع مقدس كه خود ترجمان اعمال ديني و بيانگر دستورات ديني بود به ياران و دوستان و شاگردانش نياموخت؟ اگر پاسخ مثبت است پس اين همه اختلاف در سخنان و فتاواي سردمداران فقه و شريعت چرا ديده مي شود؟ آيا مسير راهيابي براي فهم درست شريعت و آشنائي با وظايف فردي و جمعي گنگ و مبهم است، يا روشن؟ آيا مبلّغ و پيام آور آسماني و مأمور ارشاد و راهنمائي مردم راه و روشي را براي ادامه راه مقرر نموده است يا اينكه آنان را آزاد و رها گذاشت؟ اكنون و پس از گذشت قرنها از تأسيس اين شريعت مقدس كدام راه را بايد بر گزينيم و از كدام روش بايد پيروي كنيم؟ اهل سنت مي گويد: مراجعه به سنت پيامبر و آنچه اصحاب از آن حضرت نقل كرده و به آن عمل كرده اند ملاك مسلماني و معيار اسلام است. تشيع مي گويد: مراجعه به اهل بيت رسول خدا صلي الله عليه و آله كه در رأس آن علي سپس دو فرزندش حسن و حسين و همسرش فاطمه عليهم السلام قرار دارند دقيق ترين و سالم ترين راه براي رسيدن به حقيقت است چرا كه علاوه بر ستايش اين گروه از طرف خداوند در قرآن به عنوان خانداني پاك ، شخص رسول خدا نيز در دهها سخن دستور به مراجعه و همراهي و پيروي از آنان را صادر فرموده است كه براي توضيح بيشتر به شرح و توضيح حديث ثقلين و ديگر احاديث بايد مراجعه نمود. نماز رسول خدا صلي الله عليه و آله احمد حنبل پيشوا و مرجع فقهي حنبليها و ديگر محدثان و فقيهان با تفاوتهائي نماز رسول خدا را نقل كرده اند كه در ادامه متن آن را مشاهده مي نمائيد: حدثنا عبد اللَّهِ حدثني أبي ثنا يحيي بن سَعِيدٍ عن عبد الْحَمِيدِ بن جَعْفَرٍ قال حدثني محمد بن عَطَاءٍ عن أبي حُمَيْدٍ الساعدي قال سَمِعْتُهُ وهو في عَشَرَةٍ من أَصْحَابِ النبي صلي الله عليه وسلم أَحَدُهُمْ أبو قَتَادَةَ بن ربعي يقول انا أَعْلَمُكُمْ بِصَلاَةِ رسول اللَّهِ صلي الله عليه وسلم قالوا له ما كُنْتَ أَقْدَمَنَا صُحْبَةً وَلاَ أَكْثَرَنَا له تَبَاعَةً قال بَلَي قالوا فأعرض قال كان إذا قام إلي الصَّلاَةِ اعْتَدَلَ قَائِماً وَرَفَعَ يَدَيْهِ حتي حَاذَي بِهِمَا مَنْكِبَيْهِ فإذا أَرَادَ ان يَرْكَعَ رَفَعَ يَدَيْهِ حتي يُحَاذِي بِهِمَا مَنْكِبَيْهِ ثُمَّ قال الله أَكْبَرُ فرفع ثُمَّ أعتدل فلم يَصُبَّ رَأْسَهُ ولم يَقْنَعْهُ وَوَضَعَ يَدَيْهِ علي رُكْبَتَيْهِ ثُمَّ قال سمع الله لِمَنْ حَمِدَهُ ثُمَّ رَفَعَ وَاعْتَدَلَ حتي رَجَعَ كُلُّ عَظْمٍ في مَوْضِعِهِ مُعْتَدِلاً ثُمَّ هَوَي سَاجِداً وقال الله أَكْبَرُ ثُمَّ جَافَي وَفَتَحَ عَضُدَيْهِ عن بَطْنِهِ وَفَتَحَ أَصَابِعَ رِجْلَيْهِ ثُمَّ ثَنَي رِجْلَهُ الْيُسْرَي وَقَعَدَ عليها وَاعْتَدَلَ حتي رَجَعَ كُلُّ عَظْمٍ في مَوْضِعِهِ ثُمَّ هَوَي سَاجِداً وقال الله أَكْبَرُ ثُمَّ ثَنَي رِجْلَهُ وَقَعَدَ عليها حتي يَرْجِعَ كُلُّ عُضْوٍ إلي مَوْضِعِهِ ثُمَّ نَهَضَ فَصَنَعَ في الرَّكْعَةِ الثَّانِيَةِ مِثْلَ ذلك حتي إذا قام مِنَ السَّجْدَتَيْنِ كَبَّرَ وَرَفَعَ يَدَيْهِ حتي يُحَاذِيَ بِهِمَا مَنْكِبَيْهِ كما صَنَعَ حين افْتَتَحَ الصَّلاَةَ ثُمَّ صَنَعَ كَذَلِكَ حتي إذا كَانَتِ الرَّكْعَةُ التي تنقضي فيها الصَّلاَةُ أَخَّرَ رِجْلَهُ الْيُسْرَي وَقَعَدَ علي شِقِّهِ مُتَوَرِّكاً ثُمَّ سَلَّمَ. ابو حميد ساعدي در حضور ده نفر از اصحاب رسول خدا صلي الله عليه و آله كه ابو قتاده ربعي يكي از آنان بود گفت: من در بين شما به نماز خواندن رسول خدا صلي الله عليه و آله آگاه ترم، گفتند: تو نه سابقه ات از ما بيشتر است و نه متابعت و پيروي ات، گفت: سخن شما درست است. گفتند: نماز رسول خدا را تشريح كن، گفت: وقتي كه به نماز مي ايستاد بدنش صاف و آرام مي گرفت دستها را تا نزديك گوشها بالا مي آورد سپس تكبير مي گفت و چون ركوع مي رفت دستها را تا نزديك گوشها بالا مي آورد و تكبير مي گفت و در ركوع دستها را بر زانوها مي گذاشت و هنگام سر از ركوع بلند كردن مي گفت: سمع الله لمن حمده، و صبر مي كرد تا بدنش آرام بگيرد، سپس تكبير مي گفت و به سجده مي رفت در حالي كه دستها را از بدنش فاصله مي داد و انگشتهاي پا را باز مي گذاشت، آنگاه بر زانوي چپ مي نشست و آرام مي گرفت، سپس تكبير مي گفت و سجده دوم را انجام مي داد و ركعت دوّم را مانند اول به جا مي آورد و ركعات بعد را هم به همين صورت انجام مي داد و در ركعت آخر سلام مي داد. مسند الإمام أحمد: ج ۵ ص ۴۲۴، رقم ۲۳۶۴۷، دار النشر : مؤسسة قرطبة - مصر. و در سنن دارمي در پايان حديث آمده است قالوا: صَدَقْتَ هَكَذَا كانت صَلَاةُ رسول اللَّهِ صلي الله عليه وسلم. گفتند: راست گفتي، نماز رسول خدا چنين بود. سنن الدارمي: ج ۱ ص ۳۶۱ رقم ۱۳۵۶، دار النشر : دار الكتاب العربي - بيروت - ۱۴۰۷ ، الطبعة : الأولي ، تحقيق : فواز أحمد زمرلي , خالد السبع العلمي سند حديث ترمذي پس از نقل حديث مي نويسد: وفي الْبَاب عن أَنَسٍ قال أبو عِيسَي حَدِيثُ أبي حُمَيْدٍ حَدِيثٌ حَسَنٌ صَحِيحٌ وهو الذي اخْتَارَهُ أَهْلُ الْعِلْمِِ. حديث ابو حميد حديثي حسن و صحيح است كه دانشمندان آن را پذيرفته و به آن عمل كرده اند. سنن الترمذي: ج ۲ ص ۴۵، ۷۹ رقم ۲۶۰، دار النشر : دار إحياء التراث العربي - بيروت - - ، تحقيق : أحمد محمد شاكر وآخرون همانگونه كه در اين نقل ملاحظه نموديد از اذكار و اوراد و بقيه واجبات و مستحبات نماز خبري نيست، اگر چه در احاديث ديگر با اختلاف فراوان بيان شده است. بخاري در كتاب قرّة العينين تصوير كوتاهي از نماز رسول خدا را كه پس از تكبير به قرائت نيز اشاره دارد آ نرا به نمايش گذاشته است. حدثنا عبيد بن يعيش حدثنا يونس بن بكير أن بن إسحاق عن العباس بن سهل الساعدي قال كنت بالسوق مع أبي قتادة وأبي أسيد وأبي حميد كلهم يقولون: أنا أعلمكم بصلاة رسول الله صلي الله عليه وسلم، فقالوا لأحدهم: صلّ، فكبّر، ثمّ قرأ، ثمّ كبّر وركع، فقالوا: أصبت صلاة رسول الله صلي الله عليه وسسلّم. عباس بن سهل ساعدي مي گويد: در بازار همراه ابو قتاده و ابو اسيد و ابو حميد بودم كه هر يك به ديگري مي گفت: من از شما داناتر به نماز پيامبر هستم، به يك نفر پيشنهاد كردند تا مانند رسول خدا نماز به خواند، آن فرد تكبير گفت سپس سوره اي خواند و تكبير گفت و به ركوع رفت، گفتند: همانگونه كه رسول خدا نماز مي خواند تو نماز خواندي. محمد بن إسماعيل أبو عبدالله البخاري الجعفي الوفاة: ۲۵۶ ، قرة العينين ج ۱ ص دار النشر : دار الأرقم - الكويت - ۱۴۰۴ - ۱۹۸۳ ، الطبعة : الأولي ، تحقيق : أحمد الشريف. اين حديث هم نمي تواند بيانگر نماز جامع و كامل رسول خدا باشد. ابن حبان با تفصيل بيشتر همين حديث را نقل كرده و مي نويسد: أَخْبَرَنَا مُحَمَّدُ بْنُ إِسْحَاقَ بْنِ إِبْرَاهِيمَ مَوْلَي ثَقِيفٍ قَالَ حَدَّثَنَا الْوَلِيدُ بْنُ شُجَاعٍ السَّكُونِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا أَبِيُ قَالَ حَدَّثَنَا أبُو خَيْثَمَةَ قَالَ حَدَّثَنَا الْحَسَنُ بْنُ الْحُرِّ قَالَ حَدَّثَنِي عِيسَي بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَالِكٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَمْرِو بْنِ عَطَاءٍ أَحَدُ بَنِي مَالِكٍ عَنْ عَبَّاسِ بْنِ سَهْلِ بْنِ سَعْدٍ السَّاعِدِيِّ أَنَّهُ كَانَ فِي مَجْلِسٍ كَانَ فِيهِ أَبُوهُ وَكَانَ مِنْ أَصْحَابِ النَّبِيِّ صلي الله عليه وسلم وَفِي الْمَجْلِسِ أَبُو هُرَيْرَةَ وَأَبُو أُسَيْدٍ وَأَبُو حُمَيْدٍ السَّاعِدِيُّ مِنَ الأَنْصَارِ وَأَنَّهُمْ تَذَاكَرُوا الصَّلاةَ فَقَالَ أَبُو حُمَيْدٍ أَنَا أَعْلَمُكُمْ بِصَلاةِ رَسُولِ اللَّهِ صلي الله عليه وسلم قَالُوا فَأَرِنَا قَالَ فَقَامَ يُصَلِّي وَهُمْ يَنْظُرُونَ فَبَدَأَ يُكَبِّرُ وَرَفَعَ يَدَيْهِ حِذَاءَ الْمَنْكِبَيْنِ ثُمَّ كَبَّرَ لِلرُّكُوعِ فَرَفَعَ يَدَيْهِ أَيْضًا ثُمَّ أَمْكَنَ يَدَيْهِ مِنْ رُكْبَتِهِ غَيْرَ مُقَنِّعٍ وَلا مُصَوِّبٍ ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ وَقَالَ سَمِعَ اللَّهُ لِمَنْ حَمِدَهُ اللَّهُمَّ رَبَّنَا لَكَ الْحَمْدُ ثُمَّ رَفَعَ يَدَيْهِ ثُمَّ قَالَ اللَّهُ أَكْبَرُ فَسَجَدَ فَانْتَصَبَ عَلَي كَفَّيْهِ وَرُكْبَتِهِ وَصُدُورِ قَدَمَيْهِ وَهُوَ سَاجِدٌ ثُمَّ كَبَّرَ فَجَلَسَ وَتَوَرَّكَ إِحْدَي رِجْلَيْهِ وَنَصَبَ قَدَمَهُ الأُخْرَي ثُمَّ كَبَّرَ فَسَجَدَ الأُخْرَي فَكَبَّرَ فَقَامَ وَلَمْ يَتَوَرَّكْ ثُمَّ عَادَ فَرَكَعَ الرَّكْعَةَ الأُخْرَي وَكَبَّرَ كَذَلِكَ ثُمَّ جَلَسَ بَعْدَ الرَّكْعَتَيْنِ حَتَّي إِذَا هُوَ أَرَادَ أَنْ يَنْهَضَ لِلْقِيَامِ كَبَّرَ ثُمَّ رَكَعَ الرَّكْعَتَيْنِ الأَخِيرَتَيْنِ فَلَمَّا سَلَّمَ سَلَّمَ عَنْ يَمِينِهِ سَلامٌ عَلَيْكُمْ وَرَحْمَةُ اللَّهِ وَسَلَّمَ عَنْ شِمَالِهِ سَلامٌ عَلَيْكُمْ وَرَحْمَةُ اللَّهِ قَالَ الْحَسَنُ بْنُ الْحُرِّ وَحَدَّثَنِي عِيسَي أَنَّ مِمَّا حَدَّثَهُ أَيْضًا فِي الْمَجْلِسِ فِي التَّشَهُّدِ أَنْ يَضَعَ يَدَهُ الْيُسْرَي عَلَي فَخِذِهِ الْيُسْرَي وَيَضَعَ يَدَهُ الْيُمْنَي عَلَي فَخِذِهِ الْيُمْنَي ثُمَّ يُشِيرُ فِي الدُّعَاءِ بِإِصْبَعٍ وَاحِدَةٍ سهل ساعدي در مجلسي كه اصحاب رسول خدا از جمله ابو هريره بودند گفت: من از شما با نماز رسول خدا بيشتر آشنا هستم، گفتند: نماز او را به ما نشان ده، ايستاد و تكبير گفت سپس دستها را تا بالاي شانه ها بلند كرد و تكبير گفت و هنگام ركوع رفتن دستها را بلند كرد و در ركوع دستها را بر زانوهايش قرار داد سپس سر از ركوع بر داشت و گفت: سمع الله لمن حمده...دستها را بلند كرد و تكبير گفت و به سجده رفت، سر از سجده بلند كرد و بر يكي از پاهايش تكيه زد و پاي ديگرش را آزاد گذاشت و تكبير گفت و به سجده رفت و تكبير گفت و بلافاصله بلند شد و ركعت بعدي را ادامه داد و در هر ركتي مانند ركعت اول عمل كرد و در پايان اول به سمت راست سلام كرد سپس به سمت چپ، حسن بن حر مي گويد: از عيسي بن عبد الله بن مالك شنيدم كه گفت: در همان مجلس گفته شده است كه در وقت تشهد خواندن با يكي از انگشتان دست اشاره نمايد. سند حديث قالَ أَبُو حَاتِمٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ سَمِعَ هَذَا الْخَبَرَ مُحَمَّدُ بْنُ عَمْرِو بْنِ عَطَاءٍ عَنْ أَبِي حُمَيْدٍ السَّاعِدِيِّ وَسَمِعَهُ مِنْ عَبَّاسِ بْنِ سَهْلِ بْنِ سَعْدٍ السَّاعِدِيِّ عَنْ أَبِيهِ فَالطَّرِيقَانِ جَمِيعًا مَحْفُوظَانِ هر دو طريق در نقل اين حديث محفوظ است. صحيح ابن حبان: ج ۵ ص ۱۸۱ رقم ۸۶۶، بترتيب ابن بلبان ، دار النشر : مؤسسة الرسالة - بيروت - ۱۴۱۴ - ۱۹۹۳ ، الطبعة : الثانية ، تحقيق : شعيب الأرنؤوط تكفير يا قبض در نماز از مشخصه هاي نماز اهل سنت گذاشتن دستها و قرار دادن آن روي شكم يا بالاي شكم است به اين شكل كه كف دست راست را روي دست چپ قرار مي دهند، و عموم نماز گزاران اهل سنت مقيد به اين روش هستند، اگر چه لازم به بر رسي و تحقيق است كه آيا اين عمل را همه فقيهان اهل سنت لازم و واجب مي دانند، يا خير؟ و از سوئي ديگر نيازمند اين تحقيق است كه مبناي چنين فتوا و عملي چيست؟ آيا سنت پيامبر است يا دوست داشتن ديگران؟ حديث ذيل از معتبر ترين كتابها نزد اهل سنت نقل شده است، خوب به فرازها و تعابير آن دقت كنيد، همه چيز روشن مي شود. بَاب وَضْعِ الْيُمْنَي علي الْيُسْرَي. حدثنا عبد اللَّهِ بن مَسْلَمَةَ عن مَالِكٍ عن أبي حَازِمٍ عن سَهْلِ بن سَعْدٍ قال كان الناس يُؤْمَرُونَ أَنْ يَضَعَ الرَّجُلُ الْيَدَ الْيُمْنَي علي ذِرَاعِهِ الْيُسْرَي في الصَّلَاةِ قال أبو حَازِمٍ لَا أَعْلَمُهُ إلا يَنْمِي ذلك إلي النبي صلي الله عليه وسلم قال إِسْمَاعِيلُ ينمي ذلك ولم يَقُلْ يَنْمِي. سهل بن سعد مي گويد: مردم وادار مي شدند تا دست راست را بر ذراع دست چب قرار دهند، ابو حازم گفته است سهل اين دستور را به پيامبر نسبت مي داد ولي من نمي دانم.. صحيح البخاري ج ۱ ص ۲۵۹ رقم ۷۰۷، دار النشر : دار ابن كثير , اليمامة - بيروت - ۱۴۰۷ - ۱۹۸۷ ، الطبعة : الثالثة ، تحقيق : د. مصطفي ديب البغا در اين نقل اضطراب موج مي زند چرا كه راويان خود ترديد دارند كه فرمان دهنده چه كسي بوده است. تكتّف در سخنان و آراء فقيهان و بزرگان اهل سنت قبض يا تكتّف همانگونه كه پيش از اين توضيح داده شد با كف دست راست پشت دست راست را گرفتن است. حنفيها براي مرد افضل آن مي دانند كه مرد دست راست را روي دست چپ و زير نافش بگذارد و براي زن بهتر آن است كه دستهايش را روي سينه قرار دهد. شافعيها تكتف را براي زن و مرد يكسان مي دانند يعني هر دو بايد دستها را زير سينه و بالاي ناف بگذارند. حنبليها هم گفته اند هنگام قبض دستها بايد زير ناف قرار بگيرد. مالكيها افتادن دستها را دو طرف پهلو هنگام نماز مستحب مي دانند و بر خلاف سه گروه از فقهاي اهل سنت قبض و تكتف را لازم نمي دانند. علاوه بر مالكيها افرادي مانند عبد الله بن زبير، سعيد بن مسيّب، سعيد بن جبير، عطاء، ابن جريج، نخعي، حسن بصري، ابن سيرين و گروهي ديگر از فقها تكتّف را لازم نمي دانند، در اين ميان اوزاعي معتقد به تخيير بين قبض و ارسال دستها است. نقد و بر رسي مسأله تكتّف و قبض در بين مذاهب چهارگانه اهل سنت فقط مالكيها و برخي از چهره هاي سر شناس علمي و تاريخي قبض و تكتّف را لازم نمي دانند، ولي سه مذهب ديگر يعني حنبلي و شافعي و حنفي آن را مستحب و عملا ترك آن را ناروا مي دانند، و امروز به گونه اي است كه گويا ترك آن معادل با ترك واجب است. اكنون نوبت به اين پرسشها مي رسد كه: اولا: آيا دليل و مدركي بر اين عمل مستحب وجود دارد، يا خير؟ ثانيا: اگر دليلي وجود دارد آيا دليل محكم و قانع كننده اي است يا رَسمي است تقليدي و برگرفته از ديگران؟ در پاسخ بايد گفت: نه تنها دليلي بر اثبات تكتّف ندارند بلكه دليل بر خلاف آن وجود دارد: ا- نمازهائي كه از رسول خدا صلي الله عليه و آله نقل كرده اند عمل قبض و تكتّف در آن نيست، زيرا حديثي كه قبل از اين نقل كرديم حتي به برخي از جزئيات در آن اشاره شده بود ولي از اين عمل سخني نيست. حدثنا عبد اللَّهِ حدثني أبي ثنا يحيي بن سَعِيدٍ عن عبد الْحَمِيدِ بن جَعْفَرٍ قال حدثني محمد بن عَطَاءٍ عن أبي حُمَيْدٍ الساعدي قال سَمِعْتُهُ وهو في عَشَرَةٍ من أَصْحَابِ النبي صلي الله عليه وسلم أَحَدُهُمْ أبو قَتَادَةَ بن ربعي يقول انا أَعْلَمُكُمْ بِصَلاَةِ رسول اللَّهِ صلي الله عليه وسلم قالوا له ما كُنْتَ أَقْدَمَنَا صُحْبَةً وَلاَ أَكْثَرَنَا له تَبَاعَةً قال بَلَي قالوا فأعرض قال كان إذا قام إلي الصَّلاَةِ اعْتَدَلَ قَائِماً وَرَفَعَ يَدَيْهِ حتي حَاذَي بِهِمَا مَنْكِبَيْهِ فإذا أَرَادَ ان يَرْكَعَ رَفَعَ يَدَيْهِ حتي يُحَاذِي بِهِمَا مَنْكِبَيْهِ ثُمَّ قال الله أَكْبَرُ فرفع ثُمَّ أعتدل فلم يَصُبَّ رَأْسَهُ ولم يَقْنَعْهُ وَوَضَعَ يَدَيْهِ علي رُكْبَتَيْهِ ثُمَّ قال سمع الله لِمَنْ حَمِدَهُ ثُمَّ رَفَعَ وَاعْتَدَلَ حتي رَجَعَ كُلُّ عَظْمٍ في مَوْضِعِهِ مُعْتَدِلاً ثُمَّ هَوَي سَاجِداً وقال الله أَكْبَرُ ثُمَّ جَافَي وَفَتَحَ عَضُدَيْهِ عن بَطْنِهِ وَفَتَحَ أَصَابِعَ رِجْلَيْهِ ثُمَّ ثَنَي رِجْلَهُ الْيُسْرَي وَقَعَدَ عليها وَاعْتَدَلَ حتي رَجَعَ كُلُّ عَظْمٍ في مَوْضِعِهِ ثُمَّ هَوَي سَاجِداً وقال الله أَكْبَرُ ثُمَّ ثَنَي رِجْلَهُ وَقَعَدَ عليها حتي يَرْجِعَ كُلُّ عُضْوٍ إلي مَوْضِعِهِ ثُمَّ نَهَضَ فَصَنَعَ في الرَّكْعَةِ الثَّانِيَةِ مِثْلَ ذلك حتي إذا قام مِنَ السَّجْدَتَيْنِ كَبَّرَ وَرَفَعَ يَدَيْهِ حتي يُحَاذِيَ بِهِمَا مَنْكِبَيْهِ كما صَنَعَ حين افْتَتَحَ الصَّلاَةَ ثُمَّ صَنَعَ كَذَلِكَ حتي إذا كَانَتِ الرَّكْعَةُ التي تنقضي فيها الصَّلاَةُ أَخَّرَ رِجْلَهُ الْيُسْرَي وَقَعَدَ علي شِقِّهِ مُتَوَرِّكاً ثُمَّ سَلَّمَ. ابو حميد ساعدي در حضور ده نفر از اصحاب رسول خدا صلي الله عليه و آله كه ابو قتاده ربعي يكي از آنان بود گفت: من در بين شما به نماز خواندن رسول خدا صلي الله عليه و آله آگاه ترم، گفتند: تو نه سابقه ات از ما بيشتر است و نه متابعت و پيروي ات، گفت: سخن شما درست است. گفتند: نماز رسول خدا را تشريح كن، گفت: وقتي كه به نماز مي ايستاد بدنش صاف و آرام مي گرفت دستها را تا نزديك گوشها بالا مي آورد سپس تكبير مي گفت و چون ركوع مي رفت دستها را تا نزديك گوشها بالا مي آورد و تكبير مي گفت و در ركوع دستها را بر زانوها مي گذاشت و هنگام سر از ركوع بلند كردن مي گفت: سمع الله لمن حمده، و صبر مي كرد تا بدنش آرام بگيرد، سپس تكبير مي گفت و به سجده مي رفت در حاليكه دستها را از بدنش فاصله مي داد و انگشتهاي پا را باز مي گذاشت، آنگاه بر زانوي چپ مي نشست و آرام مي گرفت، سپس تكبير مي گفت و سجده دوم را انجام مي داد و ركعت دوّم را مانند اول به جا مي آورد و ركعات بعد را هم به همين صورت انجام مي داد و در ركعت آخر سلام مي داد. مسند الإمام أحمد: ج ۵ ص ۴۲۴، رقم ۲۳۶۴۷، دار النشر : مؤسسة قرطبة - مصر. و در سنن دارمي در پايان حديث آمده است قالوا: صَدَقْتَ هَكَذَا كانت صَلَاةُ رسول اللَّهِ صلي الله عليه وسلم. گفتند: راست گفتي، نماز رسول خدا چنين بود. سنن الدارمي: ج ۱ ص ۳۶۱ رقم ۱۳۵۶، دار النشر : دار الكتاب العربي - بيروت - ۱۴۰۷ ، الطبعة : الأولي ، تحقيق : فواز أحمد زمرلي , خالد السبع العلمي سند حديث ترمذي پس از نقل حديث مي نويسد: وفي الْبَاب عن أَنَسٍ قال أبو عِيسَي حَدِيثُ أبي حُمَيْدٍ حَدِيثٌ حَسَنٌ صَحِيحٌ وهو الذي اخْتَارَهُ أَهْلُ الْعِلْمِِ. حديث ابو حميد حديثي حسن و صحيح است كه دانشمندان آن را پذيرفته و به آن عمل كرده اند. سنن الترمذي: ج ۲ ص ۴۵، ۷۹ رقم ۲۶۰، دار النشر : دار إحياء التراث العربي - بيروت - - ، تحقيق : أحمد محمد شاكر وآخرون اگر استحباب تكتّف ثابت بود بيقين رسول خدا آن را انجام مي داد و براي او شايسته نبود كه فعل مستحبي را در دوران عمر مباركش ترك نمايد. ۲- اين نماز در حضور بزرگان از اصحاب انجام شد با اين ادعا كه گفته بود من از شما به نماز رسول خدا آشناترم و در نماز وي از تكتّف خبري نيست با اين حال هيچ كس به او اعتراض نكرد بلكه مورد تاييد قرار گرفت و اگر جزء نماز رسول خدا بود مانند ديگر مستحبات بايد مراعات مي شد. ۳- اصل در حالت نماز افتادن دستها به پهلو است و تكتف بر خلاف حالت عادي و طبيعي است. ۴- هيچ كس نمي تواند بگويد اين حديث عام است و روايات ديگر مخصص، زيرا شكل و هيئت كامل نماز، از واجب و مستحب به نمايش گذاشته شده و مورد تصديق حضار هم قرار گرفته است. ۵- اگر مستحبي مؤكد از طرف شارع معرفي شده بود و خود او نيز آن را انجام داده بود فرقه مالكيها و ديگر بزرگان اهل تسنن آن را انكار نمي كردند. تكتّف و قبض از نگاه فقه شيعه فقهاي اهل بيت عليهم السلام از جمله امام باقر و صادق عليهما السلام با استفاده از دو روش سخن و عمل به توضيح و بيان نماز پرداخته اند كه به عنوان نمونه حديث ذيل را ملاحظه مي كنيد. علي بن ابراهيم عن أبيه عن حماد بن عيسي قال: قال لي أبو عبد اللّه عليه السلام يوما: يا حمّاد تحسن أن تصلّي؟ قال: فقلت: با سيّدي أنا أحفظ كتاب حريز في الصلاة، فقال: لا عليك يا حمّاد، قم فصلّ، قال: فقمت بين يديه متوجها الي القبلة فاستفتحت الصلاه فركعت و سجدت، فقال: يا حمّاد لا تحسن أن تصلّي، ما أقبح بالرجل منكم يأتي عليه ستّون سنة أو سبعون سنة فلا يقيم صلاة واحدة بحدودها، قال حمّاد : فأصابني في نفسي الذلّ، فقلت : جعلت فداك فعلمّني الصلاة ، فقام أبو عبد الله مستقبل القبلة منتصبا، فأرسل يديه جميعا علي فخذيه قد ضمّ أصابعه وقرّب بين قدميه حتّي كان بينهما قدر ثلاث أصابع مفرّجات ، واستقبل بأصابع رجليه جميعا لم يحرفهما عن القبلة و قال بخشوع : الله أكبر ، ثم قرأ الحمد بترتيل ، وقل هو الله أحد ، ثم صبر هنيّة بقدر ما يتنفّس وهو قائم ، ثم رفع يديه حيال وجهه وقال : الله أكبر ، وهو قائم ثم ركع وملأ كفّيه من ركبتيه منفرجات ، وردّ ركبتيه إلي خلفه حتّي استوي ظهره ، حتّي لو صبّ عليه قطرة من ماء أو دهن لم تزل لاستواء ظهره، ومدّ عنقه ، وغمّض عينيه ثم سبّح ثلاثا بترتيل وقال : سبحان ربي العظيم وبحمده ، ثم استوي قائما ، فلما استمكن من القيام قال : سمع الله لمن حمده ، ثم كبر وهو قائم ، ورفع يديه حيال وجهه ثمّ سجد وبسط كفّيه مضموتي الاصابع بين يدي ركبتيه حيال وجهه فقال: سبحان ربي الأعلي وبحمده ، ثلاث مرات ، ولم يضع شيئا من جسده علي شئ منه ، وسجد علي ثمانية أعظم : الكفين والركبتين وأنامل إبهامي الرجلين والجبهة والأنف وقال: سبعه منها فرض يسجد عليها وهي التي ذكرها اللّه في كتابه فقال: «وانّ المساجد للْه فلاتدعوا مع اللّه احدا» وهي الجبهه و الكفان و الركبتان والابهامان ووضع الانف علي الارض سنّه، ثم رفع رأسه من السجود فلما استوي جالسا قال : الله أكبر ، ثم قعد علي فخذه الأيسر وقد وضع ظاهر قدمه الايمن علي بطن قدمه الايسر، وقال : أستغفر الله ربي وأتوب إليه ، ثم كبر وهو جالس وسجد سجـده الثانية ، وقال كما قال في الأولي ولم يضع شيئا من بدنه علي شئ منه في ركوع ولا سجود ، وكان مجنّحا ، ولم يضع ذراعيه علي الأرض ، فصلي ركعتين علي هذا ويداه مضمومتا الاصابع وهو جالس في التشهد فلما فرغ من التشهد سلّم، فقال: ياحماد هكذا صلّ. حماد بن عيسي مي گويد: امام صادق عليه السلام به من فرمود: نماز بلدي به خواني؟ گفتم" كتاب حريز كه در باره نماز است همراه من است، فرمود عمل به آن اشكالي ندارد، اكنون بر خيز و نماز به خوان، بلند شدم و رو به قبله شروع به نماز كردم . ركوع و سجود رفتم، فرمود: تو نماز درستي نخواندي، چقدر زشت است كه شصت يا هفتاد سال از عمر انسان بگذرد و لي يك نماز با شرائطش نخواند، حماد مي گويد: از سخن امام احساس شرمندگي كردم و گفتم: قربانت شوم نماز را به من بياموز. امام عليه السلام رو به قبله ايستاد و دستها را پس از جمع كردن انگشتها روي رانهايش گذاشت و پاها را نزديك به هم نمود به نحوي كه به اندازه سه انگشت باز بيشتر فاصله نبود و انگشت پاهايش نيز رو به قبله بود و با حالت خشوع تكبير گفت سپس سوره حمد را با ترتيل خواند و بعد از آن سوره توحيد را تلاوت نمود، اندكي مكث كرد، دستها را تا مقابل صورت بالا آورد و تكبير گفت سپس به ركوع رفت، كف دستها را در حال باز بودن انگشتها روي زانو گذاشت و پشت و كمرش را صاف و كشيده قرار داد بگونه اي كه اگر قطره آب يا روغني بر پشتش مي چكيد فرو نمي غلطيد، گردنش را كشيده و چشمها را بسته نگه داشت و سه مرتبه گفت: «سبحان ربّي العظيم و بحمده» آنگاه ايستاد و در حالت آرامش گفت: سمع الله لمن حمده، سپس دو دستش را بالا آورد و تكبير گفت و به سجده رفت به اين صورت كه دو كف دست را با انگشتان بسته در دو طرف بناگوشش گذاشت و سه دفعه گفت: «سبحان بي الاعلي و بحمده» هنگام سجده هشت جاي بدنش را بر زمين گذاشت: پيشاني، دو كف دست، دو زانو، سر دو انگشت بزرگ پا و نُك بيني، سپس سر از سجده بلند كرد و بر ران چپش نشست و پشت پاي راست را بر كف پاي چپ قرار داد و گفت: استغفر الله ربي واتوب اليه، سپس تكبير گفت و سجده دوم را به جا آورد، دو ركعت به همين صورت به جا آورد و تشهد خواند و سلام داد و گفت: اي حماد اينگونه نماز بخوان. الكافي: ج ۳ ص ۳۱۱ ح ۸ . علامه مجلسي(ره) در شرح حديث مي گويد: اين حديث حسن است و شيخ صدوق در كتاب فقيه آن را صحيح دانسته است. مرآه العقول: ج ۱۵ ص ۱۳۰. در اين حديث همانگونه كه ملاحظه نموديد كسي كه نماز را آموزش داده است شخص امام صادق عليه السلام است و او از نوادگان رسول خدا و اهل بيت عليهم السلام است كه در حقيقت نماز رسول خدا صلي الله عليه و آله را به نمايش گذاشته است. ولي در آن از قبض و تكفيف خبري نيست، بنا بر اين اگر تكتف و قبض سنت بود و شارع آن را تجويز كرده بود امام صادق عليه السلام كه ملقب به عالم آل محمّد است بايد آن را انجام مي داد، پس انجام آن در نماز بدعت است كه بايد با آن مبارزه نمود. بسم الله در آغاز سوره يكي از نشانه هاي بارز و آشكار در تفاوت بين نماز اهل سنت وشيعه شروع و آغاز آن با بسم الله است، زيرا شيعه بسم الله را آيه اي مستقل و آن را اولين آيه از هر سوره قرآن مي داند و در نمازهاي واجب چه جهريّه (نماز صبح و مغرب و عشاء) و چه اخفاتيّه (نماز ظهر و عصر) خواندن آن را لازم مي داند با اين تفاوت كه در جهريه بلند گفتن بسم الله واجب و در اخفاتيه مستحب است. و اما اهل سنت برخي بسم الله را جزء سوره و آيه اي مستقل مي دانند و برخي نه، به همين جهت هم در آغاز نماز بعضي سوره حمد را با بسم الله شروع مي كنند و بعضي نه، بنا بر اين در بين فقيهان اهل سنت در جزء بودن و خواندن در نماز اختلاف است. جصاص در أحكام القرآن مي نويسد: قال أبو بكر: لا خلاف بين المسلمين في أن بسم الله الرحمن الرحيم من القرآن في قوله تعالي: (إنه من سليمان وإنه بسم الله الرحمن الرحيم)... ثم اختلف في أنها من فاتحة الكتاب أم لا فعدها قراء الكوفيين آية منها ولم يعدها قراء البصريين وليس عن أصحابنا رواية منصوصة في أنها آية منها...وقال الشافعي هي آية منها وإن تركها أعاد الصلاة... وما سبقه إلي هذا القول أحد لأن الخلاف بين السلف إنما هو في أنها آية من فاتحة الكتاب أو ليست بآية منها ولم يعدها أحد آية من سائر السور... در اينكه بسم الله در اين آيه: (إنه من سليمان وإنه بسم الله الرحمن الرحيم) جزء قرآن است اختلافي نيست...ولي جزء سوره فاتحه باشد اختلاف است، قراء كوفي بر خلاف قراء بصره آن را آيه اي از سوره دانسته اند، با اين كه روايتي از اصحاب بر جزء بودن آن نرسيده است...شافعي بسم الله را آيه اي مستقل مي داند كه اگر در نماز ترك شود نماز باطل خواهد بود...او در اين عقيده تنها است، زيرا در بين علماي گذشته فقط نسبت به سوره فاتحه اين اختلاف وجود داشته است كه آيا بسم الله جزء و آيه اي از آيات آن است، يا خير؟ در حالي كه در نفي آن از سوره هاي ديگر اختلافي نداشته اند. أحكام القرآن للجصاص ج ۱ ص ۸، أحمد بن علي الرازي الجصاص أبو بكر الوفاة: ۳۷۰ ، دار النشر : دار إحياء التراث العربي - بيروت - ۱۴۰۵ ، تحقيق : محمد الصادق قمحاوي. ابن حبان در كتابش به نام صحيح داستان نماز خواندن فردي را پشت سر ابو هريره نقل كرده است كه مي گويد: من پشت سر ابوهريره نماز خواندم كه پس از تكبير بسم الله گفت و سپس سوره فاتحه را شروع كرد... - أَخْبَرَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ قُتَيْبَةَ قَالَ حَدَّثَنَا حَرْمَلَةُ بْنُ يَحْيَي قَالَ حَدَّثَنَا ابْنُ وَهْبٍ قَالَ أَخْبَرَنِي حَيْوَةُ قَالَ أَخْبَرَنِي خَالِدُ بْنُ يَزِيدَ عَنْ سَعِيدِ بْنِ أَبِي هِلالٍ عَنْ نُعَيْمٍ الْمُجْمِرِ قَالَ صَلَّيْتُ وَرَاءَ أَبِي هُرَيْرَةَ فَقَالَ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ ثُمَّ قَرَأَ بِأُمِّ الْكِتَابِ... صحيح ابن حبان: ج ۵ ص ۱۰۰، رقم ۱۷۹۷، دار النشر : مؤسسة الرسالة - بيروت - ۱۴۱۴ - ۱۹۹۳ ، الطبعة : الثانية ، تحقيق : شعيب الأرنؤوط. علاوه بر موارد فوق روايات متعددي در كتب اهل سنت آمده است كه نشان مي دهد رسول خدا صلي الله عليه و آله و نيز اصحاب نماز را با بسم الله شروع مي كرده اند، اكنون چه شده است كه فقط بايد شافعي بسم الله را لازم و واجب بداند و ترك آن را موجب بطلان. براي اطلاع بيشتر به كتابهائي مانند: معجم الكبير طبراني ج ۱۱ ص ۱۸۵، و سنن بيهقي ج ۲ ص ۱۸۵، و...مراجعه فرمائيد. نتيجه اين قسمت نماز شروع آن با تكبير و خواندن سوره حمد است كه البته تنها شافعي بسم الله را واجب دانسته و ديگر فقيهان اهل سنت لازم نمي دانند. در صورتي كه روايات فراواني نقل كرده اند كه رسول خدا نماز را با بسم الله شروع مي كرد و اصحاب نيز چنين مي كردند. محل سجده در نماز ركوع كردن پس از قرائت و سپس سجده بعد از ركوع از اركان نماز است كه بدون آن نماز تحقق پيدا نمي كند و لذا از نگاه فقيهان سنت و تشيع در آن اختلافي نيست، فقط در مكان و جائي كه پيشاني هنگام سجده بايد قرار گيرد اختلاف وجود دارد كه به برخي از اين اختلافها اشاره مي كنيم. مكان سجده از نگاه فقيهان شيعه فقهاي شيعه با استناد به مدارك نقل شده از رسول خدا صلي الله عليه و آله و ائمه اطهار سلام الله عليهم مي گويند: پيشاني و محل سجده علاوه بر پاك بودن آن بايد از جنس زمين يا چيزيكه از آن مي رويد باشد وماكول وملبوس نباشد، و سجده بر چيزي كه از اسم زمين بيرون باشد مثل معادن طلا ونقره وعقيق وفيروزه وقير وزفت وامثال آنها وهم چنين جايز نيست سجده كردن بر چيزيكه از اسم روئيده شده از زمين خارج شده باشد مانند: خاكستر وذوغال وامثال آنها، وجايز نيست سجده بر خوراكي ولباس مثل نان وپنبه وكتان وامثال آنها وجايز است سجده بر هر سنگي كه معدني نباشد. مكان سجده از نگاه فقيهان اهل سنت و اما در بين فقيهان اهل سنت و ديگر بزرگان آنان در محل سجده اختلافات فراواني ديده مي شود كه متن ذيل گوشه اي از اين اختلافات را نشان مي دهد. شارح صحيح بخاري مي نويسد: قال مجاهد : لا بأس بالصلاة علي الأرض وما أنبتت . سجده بر زمين و آنچه از آن مي رويد اشكالي ندارد. ومذهب مالك : لا بأس أن يسجد علي الخمرة والحصير وما تنبت الأرض ، ويضع كفيه عليها . والسجود علي الأرض أفضل عنده ، وعند كثير من العلماء . مالك از پيشوايان چهارگانه اهل سنت گفته است: سجده بر خمره و حصير و آنچه از زمين مي رويد صحيح است و لي بر زمين افضل است، كه در اين افضليت بسياري از دانشمندان با او هم راه هستند. وكان ابن مسعود لا يصلي علي شيء إلا علي الأرض . ابن مسعود جز بر زمين بر چيز ديگري سجده نمي كرد. وروي عن أبي بكر الصديق ، أنه رأي قوما يصلون علي بسط ، فقال لهم : أفضوا إلي الأرض . وفي إسناده نظر . ابوبكر عده اي را ديد كه بر فرش سجده مي كردند به آنان گفت: فرش را كنار بزنيد و بر زمين سجده كنيد. اگر چه در سند اين نقل بايد تامل نمود. وروي عن ابن عمر ، أنه كان يصلي علي الخمرة ويسجد علي الأرض . ونحوه عن علي بن الحسين . در باره فرزند عمر نقل شده است كه او نيز بر خمره و زمين سجده مي كرد و همچنين علي بن الحسين چنين مي كرد. وقال النخعي في السجود علي الحصير : الأرض أحب إلي . وعنه ، أنه قال : لا بأس أن يصلي الحصير ، لكن لا يسجد عليهِ . نخعي سجده بر زمين را بيشتر دوست مي داشت و مي گفت: هنگام نماز روي حصير ايستادن اشكالي ندارد ولي سجده بر آن روا نيست. ونقل حرب ، عن إسحاق ، قال : مضت السنة من النبي ( أنه صلي علي الخمرة والبساط ، وعلي الثوب الحائل بينه وبين الأرض . قال : وأن سجد الرجل علي الأرض فهو أحب إلي ، وأن أفضي بجبهته ويديه إلي الأرض فهو أحب إلينا . وأكثر صلاة النبي كانت علي الأرض... از اسحاق نقل است كه گفت: سنت پيامبر سجده بر خمره و فرش و پارچه اي است كه بين نماز گذار و زمين حائل شده باشد. وقال ابن المنذر : كرهت طائفة السجود إلا علي الأرض ، كان جابر بن زيد يكره الصلاة علي كل شيء من الحيوان ويستحب الصلاة علي كل شيء من نبات الأرض. گروهي از سجده بر غير زمين اكراه داشتند، جابر بن يزيد از سجده بر چيزي كه از حيوانات باشد اكراه داشت، و بر هر چيزي كه از روئيدنيها باشد سجده مستحب است. فتح الباري في شرح صحيح البخاري: ج ۲ ص ۲۵۴ ، دار النشر : دار ابن الجوزي - السعودية / الدمام - ۱۴۲۲هـ ، الطبعة : الثانية ، تحقيق : أبو معاذ طارق بن عوض الله بن محمد سجده گاه رسول خدا صلي الله عليه و آله به اعتقاد شيعه و سني، سيره و روش رسول خدا صلي الله عليه و آله در همه اعمال ملاك و معيار پيروي و اقتدا به او در انجام اعمال ديني است و در اين سخن هيچ اختلافي وجود ندارد و نكته مهم كه سر آغاز بحث و گفتگو بين اين دو گروه از مسلمانان است روش اثبات سنت و سيره آن حضرت است. به ديگر سخن، ناقلان و راويان سنت نقش اصلي را در انتقال دارند پس بايد اين افراد نيز شرائطي را داشته باشند كه در جاي خود مباحث آن با دقت پي گيري شده است. نماز در اسلام ستون دين و نمايشگر بندگي در برابر معبود است كه شيوه اجراي آن را بايد از مربي و مبلغ آن آموخت، همانگونه كه خودش فرمود: «صلوا كما رأيتموني أصلي» آنگونه كه من نماز مي خوانم شما به خوانيد. روايات و نقلهاي فراواني در آثار حديثي و فقهي اهل سنت وجود دارد كه رسول خدا يا بر زمين سجده مي كرد و يا بر حصيري كه زير پايش قرار داشت. رسول خدا صلي الله عليه و آله بر زمين سجده مي كرد بخاري مي نويسد: حدثنا أبو الْوَلِيدِ قال حدثنا شُعْبَةُ قال حدثنا سُلَيْمَانُ الشَّيْبَانِيُّ عن عبد اللَّهِ بن شَدَّادٍ عن مَيْمُونَةَ قالت كان النبي صلي الله عليه وسلم يُصَلِّي علي الْخُمْرَةِ. ميمونه يكي از همسران پيامبر گفته است: رسول خدا صلي الله عليه و آله بر خمره نماز مي خواند. محمد بن إسماعيل أبو عبدالله البخاري الجعفي الوفاة: ۲۵۶ ، صحيح البخاري ج ۱ ص ۱۴۹ و ص ۱۵۰، دار النشر : دار ابن كثير , اليمامة - بيروت - ۱۴۰۷ - ۱۹۸۷ ، الطبعة : الثالثة ، تحقيق : د. مصطفي ديب البغا. ترمذي در كتاب سننش با نقل بخشهائي از احاديث و با ذكر نام تعدادي از همسران و اصحاب رسول خدا از قول آنان مي نويسد: وفي الْبَاب عن أُمِّ حَبِيبَةَ وبن عُمَرَ وَأُمِّ سُلَيْمٍ وَعَائِشَةَ وَمَيْمُونَةَ وَأُمِّ كُلْثُومٍ بِنْتِ أبي سَلَمَةَ بن عبد الْأَسَدِ ولم تَسْمَعْ من النبي صلي الله عليه وسلم وَأُمِّ سَلَمَةَ قال أبو عِيسَي حَدِيثُ بن عَبَّاسٍ حَدِيثٌ حَسَنٌ صَحِيحٌ وَبِهِ يقول بَعْضُ أَهْلِ الْعِلْمِ وقال أَحْمَدُ وإسحاق قد ثَبَتَ عن النبي صلي الله عليه وسلم الصَّلَاةُ علي الْخُمْرَةِ قال أبو عِيسَي وَالْخُمْرَةُ هو حَصِيرٌ قَصِيرٌ. از ام حبيبه و عبد الله بن عمر و ام سليم و عائشه و ميمونه و ام كلثوم و ام السلمه و ابن عباس (كه حديث او حسن و صحيح است) و همچنين احمد و اسحاق نقل شده است كه شهادت داده اند كه رسول خدا صلي الله عليه و آله بر خُمره نماز مي خواند. ابو عيسي گفته است: خُمره حصير كوچك است. محمد بن عيسي أبو عيسي الترمذي السلمي الوفاة: ۲۷۹ ، سنن الترمذي: ج ۲ ص ۱۵۱ و ۱۵۲، دار النشر : دار إحياء التراث العربي - بيروت - - ، تحقيق : أحمد محمد شاكر وآخرون. احمد حنبل پيشواي حنبليها مي نويسد: ۱۸۸۸۴ حدثنا عبد اللَّهِ حدثني أبي ثنا عبد الصَّمَدِ قال ثنا عبد الْعَزِيزِ بن مُسْلِمٍ ثنا الأَعْمَشُ عن عبد الْجَبَّارِ بن وَائِلٍ عن أبيه قال رأيت رَسُولَ اللَّهِ صلي الله عليه وسلم يَسْجُدُ علي الأَرْضِ وَاضِعاً جَبْهَتَهُ وانفه في سُجُودِهِ. عبد الجبار بن وائل از پدرش نقل مي كند كه گفت: رسول خدا را ديدم كه هنگام سجده پيشاني و بيني اش را بر زمين مي گذاشت. مسند الإمام أحمد بن حنبل: ج ۴ ص ۳۱۷ ، دار النشر : مؤسسة قرطبة - مصر، و المعجم الكبير للطبراني: ج ۲۲ ص ۲۹رقم ۶۲ ، دار النشر : مكتبة الزهراء - الموصل - ۱۴۰۴ - ۱۹۸۳ ، الطبعة : الثانية ، تحقيق : حمدي بن عبدالمجيد السلفي ابن تيميه نيز مي نويسد: عن أبي حميد الساعدي أن النبي صلي الله عليه وسلم كان إذا سجد مكن جبهته بالأرض... رسول خدا هنگام سجده پيشاني را بر زمين مي گذاشت... رواه أبو داود والترمذي وقال حديث حسن صحيح. اين روايت را ابو داود و ترمذي نقل كرده اند و حسن و صحيح است. كتب ورسائل وفتاوي شيخ الإسلام ابن تيمية: ج ۲۲ ص ۱۷۱ دار النشر : مكتبة ابن تيمية ، الطبعة : الثانية ، تحقيق : عبد الرحمن بن محمد بن قاسم العاصمي النجدي. خُمره چيست؟ ابن تيميه مي نويسد: قالوا ( الخُمرة) كالحصير الصغير تعمل من سعف النخل وتنسج بالسيور والخيوط وهي قدر ما يوضع عليه الوجه والأنف فإذا كبرت عن ذلك فهي حصير. خُمره مانند حصير كوچكي است كه از برگ درخت خرما بافته مي شود و به اندازه اي است كه صورت و بيني بر آن قرار گيرد و اگر از اين بزرگتر باشد حصير است. كتب ورسائل وفتاوي ابن تيميه: ج ۲۲ ص ۱۷۶، دار النشر : مكتبة ابن تيمية ، الطبعة : الثانية ، تحقيق : عبد الرحمن بن محمد بن قاسم العاصمي النجدي. عمر بن عبد العزيز بر خاك سجده مي كرد بيقين سجده بر خاك و آنچه زمين بر آن صدق مي كند نزديكتر به دستور شارع مقدس است كه اتفاقا هر دو گروه از فقيهان تشيع و تسنن آن را قبول دارند، مي ماند موارد اختلافي مانند فرش و يا هر چيزي ديگر كه در اين صورت با شك در مصداق زمين بودن از محور بحث خارج مي شوند زيرا با سجده بر زمين و آنچه مصداق زمين است يقين به اطاعت امر مولي حاصل مي شود و در موارد مشكوك چنين نيست از اين روي مي بينيم عمر بن عبد العزيز دستور مي دهد تا بر محل سجده اش خاك قرار دهند تا نمازش بدون اشكال باشد. ابن حجر عسقلاني شارح صحيح بخاري مي نويسد: قال بن بطال لا خلاف بين فقهاء الأمصار في جواز الصلاة عليها الا ما روي عن عمر بن عبد العزيز أنه كان يؤتي بتراب فيوضع علي الخمرة فيسجد عليه ولعله كان يفعله علي جهة المبالغة في التواضع والخشوع فلا يكون فيه مخالفة للجماعة. ابن بطال گفته است بين فقهاي شهرها در سجده بر حصير اختلافي نيست مگر آنچه كه از عمر بن عبد العزيز نقل شده است كه وي مقداري خاك بر سجاده اش مي گذاشت تا هنگام سجده پيشاني را بر آن بگذارد وشايد اين عمل او بجهت تواضع و خشوع بيشتر در نماز بوده است نه مخالفت با روش اهل سنت. فتح الباري شرح صحيح البخاري : ج ۱ ص ۴۸۸، أحمد بن علي بن حجر أبو الفضل العسقلاني الشافعي الوفاة: ۸۵۲ ، دار النشر : دار المعرفة - بيروت ، تحقيق : محب الدين الخطيب. خلاصه سخن از مباحث پيشين و در موضوع محل سجده كه اختلاف در فقه شيعه و سني در آن بسيار مشهور و آشكار است اين نتيجه حاصل مي شود كه بر اساس اعتراف همسران و برخي از اصحاب رسول خدا صلي الله عليه و آله آن حضرت بر خاك و بر حصير بافته شده از برگ خرما سجده مي كرده است و اگر در مواقع استثنائي و ضرورت بر گِل و يا فرش و لباس سجده مي كرده است نمي تواند محملي براي همه جا و همه شرائط باشد. و از طرفي نتيجه و عصاره مباحث گذشته ما را به اين نكته مي رساند كه آنچه امروز به نام سنت در باب نماز جريان دارد هيچ شباهتي به روش عبادي رسول خدا ندارد بلكه افزوده هائي است كه در طول زمان بر آن افزوده شده است، و تنها ملاك براي رسيدن به واقعيت همان مراجعه به فقيهان خاندان عصمت و فرزندان رسول خدا است.
گروه پاسخ به شبهات مؤسسه تحقيقاتي حضرت ولي عصر | ||